سجده کردن شیعیان به مهر

اگر سوال در خصوص اصل مهر است باید گفت از نظر فقهی سجده کردن بر مهر لزومى ندارد. بلکه واجب این است که بر خاک یا سنگ یا چوب و هر چیزى که از زمین است( غیر از معدنیات و خوردنى ها و نوشیدنى ها و پوشیدنى ها) سجده کرد. (1) اما این که فعلاً مرسوم شده است که بر مهر سجده می‌‌‌‌‌‌‌کنند.
اولاً : به جهت این است که چون سجده بر خاک در مساجد و در خانه ها با مشکلاتى همراه است، خاک را به صورت مهر در آورده اند که سهل الوصول باشد و مشکلى از نظر نظافت و ریخت و پاش نداشته باشد.
دوم: در روایات، سجده بر تربت حضرت سید الشهدا(ع) تمجید و تشویق شده است و نگهداری و حمل و نقل تربت آن حضرت در قالب مهر آسان تر است .
البته در مورد جزئیات فقهی این مساله تفاوتی در عملکرد اهل سنت و شیعه وجود دارد یعنی هرچند این دو فرقه در موارد زیادی از احکام سجده با هم اتفاق نظر دارند، زیرا هر دو گروه، سجده بر خاک، سنگ، چوب و دیگر روییدنی‏های غیر خوردنی و غیر پوشیدنی را جایز می‏دانند، اما شیعه معتقد است سجده بر غیر این موارد صحیح نیست. واجب است که سجده بر خاک یا یکی از موارد فوق باشد، اما اهل سنت سجده بر سایر امور را نیز جائز می دانند ؛ علت این اختلاف نیز روایاتی است که در منابع شیعی وارد شده است.
امام صادق (ع) فرمود: "سجده نکن . مگر بر زمین یا بر آنچه از زمین می روید مگر پنبه و کتان".(2)
زراره از امام باقر (ع) سؤال کرد که آیا می توان بر قیر سجده کرد؟ حضرت فرمود: "نه . بر لباس و پشم و میوه های خوردنی و معدنی ها و بر اجزای حیوان و بر پر پرندگان نیز سجده کردن جائز نیست".(3)
علی بن جعفر از برادرش حضرت موسی بن جعفر سؤال کرد: آیا انسان می تواند از فرش حریر و سجاده حریر، همین طور از فرش دیباج و سجاده دیباج استفاده کند؟ روی آن ها بخوابد، تکیه دهد، بایستد، نماز بخواند؟ امام فرمود : خوابیدن، نشستن و سایر استفاده ها از آن ها اشکالی ندارد، اما نمی­تواند روی آن ها سجده کند.(4)
البته در خصوص لزوم سجده بر خاک آیه ای در قرآن نیامده، اما ماهیت سجده از نظر عرفی،قرار دادن پیشانی بر زمین است که در نتیجه هنگام سجده نیز چنین کاری انجام می شود؛ اما سجده در نماز یک نوع تکلیف خاص عبادی و همراه با دقایق و ظرائف دیگر است که در نوع و کیفیت انجام آن باید به نظر شارع مقدس رجوع نمود؛ در حقیقت مبنای این عمل در نماز روایاتی است که از معصومین وارد شده و برخی از آن ها نیز ذکر شده است؛ به علاوه روایت مشهور نبوی که حضرت رسول (ص) فرمودند : "جُعِلَتْ لِيَ الْأَرْضُ مَسْجِداً وَ طَهُورا(5) ؛ زمین برای من محل سجده و موجب طهارت (تیمم) قرار داده شده است. "
البته سجده بر خاک یا سنگ (زمین) از زمان پیامبر نیز وجود داشته است. رافع بن ابی رافع از پیامبر (ص) نقل می کند که حضرت فرمود: «نمازتان کامل و صحیح نمی شود. مگر این که در سجده، پیشانی را بر زمین بنهید». (6)
از زمان رسول خدا (ص) برخى اصحاب بر سنگ سجده مى کردند. اصحابی چون جابر بن عبداللَّه انصارى این کار را مى کردند؛ چه در وطن بودند و چه هنگام مسافرت. جابر بن عبدالله انصارى مى‏گويد: با پيامبر (ص) نماز ظهر مى‏گزاردم كه يك قبضه از ريگ‏ها را در كف گرفتم تا سرد بشوند و بتوانم بر آن ها سجده كنم. (7)
در نهایت باید گفت از آنجا که شرط است که محل سجده باید از هر نجاستی پاک باشد و سجده بر زمین نجس جایز نیست، شیعیان قطعه ای از خاک پاک (مهر) را به همراه خود دارند،‌ تا هر وقت خواستند نماز بخوانند،‌بر آن خاک پاک سجده کنند. زیرا نمی دانند خاک و زمینی که بر آن می خواهند سجده کنند، پاک است یا نه، بدین جهت یک قطعه خاک پاک را که یقین به طهارتش دارند، انتخاب می کنند و بر آن سجده می کنند .
علاوه بر این، چون سجده عنوان خضوع و خشوع در مقابل عظمت پروردگار را دارد و نمازگزار باید بهترین اعضای بدن را که پیشانی است، بر زمین بگذارد، پس سر بر خاک گذاشتن در حالت عبودیت و بندگی، بیش تر دلالت بر خضوع و خشوع در پیشگاه پروردگار دارد.

پی‌نوشت‌ها:
1. امام خميني روح الله ، توضیح المسایل (محشي) ، انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم‏، 1424 ه ق ، مساله 1076 .
2 . شیخ طوسی، الخلاف،نشر دارالاحیا التراث العربی ،بی تا، مسئلة 112 و 113.
3 . همان.
4 . فقه تطبیقی،نشر بوستان کتاب، قم، 1387ش، ص 94.
5. علامه مجلسى، بحار الأنوار، مؤسسة الوفاء بيروت ، 1404 ه ق ، ج 16، ص 316.
6. شيخ صدوق،علل الشرائع،چ داوري،قم بي تا،ج 2، ص 336؛