فلسفه ی دعا کردن چیست؟؟

خواهر محترم ! آنگونه که از آیات و روایات فهمیده می شود جایگاه دعا در عبادات جایگاه ویژه ای است و خداوند متعال به دعا کردن امر می کند ودعا کردن را به عنوان یک عبادت معرفی می نماید. بعد از تشویق به دعا، کسانی را که اهل دعا نیستند، مورد سرزنش قرار می دهد: «قال ربکم ادعونی استجب لکم، ان الذین یستکبرون عن عبادتی سیدخلون جهنم داخرین؛(1) خدای شما می فرماید: بخوانید مرا تا اجابت کنم شما را؛ کسانی که از عبادت من (دعا کردن) سرپیچی می کنند، به زودی داخل آتش عذاب خواهند شد.
دعا کردن مطلوب و باعث قرب انسان می شود، چه مطلوب من محقق بشود چه نشود. رسول اکرم صلی الله علیه وآله می فرمایند: رحم الله عبدا" طلب من الله عز و جل حاجه فالح فی الدعاء, استجیب له او لم یستجب له ; خدا بیامرزد بنده ای را که از خدا حاجتی را طلب کند، پس در دعاءکردن پافشاری کند, چه (دعایش ) استجابت بشود و چه نشود. (2). به قدری اصل دعا کردن خوب و مطلوب است که رسول اکرم صلی الله علیه وآله می فرمایند: ترک الدعاء معصیه ; ترک دعا معصیت است.(3)
البته این در صورتی است که انسان از روی سوء ظن به خدا دعا را ترک کرده باشد.گاهی انسان، حال دعا را ندارد. این ترک گناه نیست. اما اگر در اعتقادات دچار تردید شده و به خدا بدبین شده، قطعا گناه کرده است.
دعا جزء رسوم عبودیت و از بهترین عبادت ها است. حضرت می فرماید: الدعاء مخ العباده ؛ دعا مغز عبادت است. (4)
اما آیات قرآن صراحتاً اجابت دعا را حتمی می داند و شکی در آن نیست، مسأله ای که باید مورد دقت قرار بگیرد این است که بین اجابت دعا و تحقق مطلوب باید فرق قائل شد، زیرا اجابت دعا این است که به یارب یارب من جواب لبیک بیاید یعنی هر وقت من یا الله بگویم از طرف خدا لبیک و ندای عبدی بیاید و این امر قطعی است و شکی در آن نیست؛ اما تحقق مطلوب من ممکن است بشود و ممکن هم است نشود،حال اگر نشود باید دید علت چیست؟
در اینجا خیلی مسائل دخیل است از جمله:
1. گناه :
در دعای کمیل می‌خوانیم: اللهم اغفرلی الذنوب التی تحبس الدعاء؛
خدایا! گناهانی را که باعث حبس دعا است، بر من ببخشای.
2-به کار نگرفتن عوامل طبیعی:
گاهی دعا مستجاب نمی‌شود، زیرا جای عمل و فعالیت را گرفته است. امام صادق(ع) می‌فرماید: چهار گروه‌اند که دعایشان مستجاب نمی‌شود:
کسی که در خانة خود نشسته و می‌گوید: خدایا مرا روزی ده، به او گفته می‌شود: آیا به تو دستور تلاش ندادم؟!
کسی که همسری ناسازگاری دارد و دعا می‌کند که از دست او راحت شود. به او گفته می‌شود مگر حق طلاق را به تو ندادم.
کسی که اموالی داشته و بیهوده تلف کرده، می‌گوید: خدایا! به من روزی ده .به او گفته می‌شود: مگر به تو دستور میانه‌روی ندادم؟
کسی که مالی داشته و بدون شاهد و گواه به دیگری وام داده، اما وام گیرنده منکر شده، دعا می‌کند: خداوندا، قلبش را نرم کن و وادار به ادای دین نما.به او گفته می‌شود: مگر به تو دستور ندادم به هنگام وام دادن شاهد بگیر!
3.غفلت دل:
دعا در صورتی مؤثر است که فقط ظاهر دعا مورد توجه نباشد، بلکه آدمی، تنها خدا را مؤثر در امور بداند. رسول اکرم(ص) می‌فرماید:
بدانید خداوند دعایی را که از قلب غافل برخواسته باشد نمی‌پذیرد. (5)
4.ترک امر به معروف و نهی از منکر:
یکی از واجبات مهم، امر به معروف و نهی از منکر است. از روایات برمی‌آید دعای کسی که این فریضه را ترک کرده و از انجام مسئولیت شانه خالی نموده، مستجاب نیست. امام علی(ع) می‌فرماید:
امر به معروف و نهی از منکر ار ترک نکنید که خدا بدان را بر شما چیره خواهد کرد. آن گاه دعا می‌کنید اما دعایتان به اجابت نمی‌رسد». (6)
5-لقمۀ حرام :
تغذیه در جسم و جان انسان تأثیر می‌گذارد. یکی از آثار حرام خوری، عدم استجابت دعا است. پیامبر در پاسخ به کسی که گفته بود: دوست دارم دعایم مستجاب شود، فرمود: غذایت را پاک کن و غذای حرام به شکمت نریز.»(7)
6-بی‌اعتنایی به نماز:
حضرت زهرا(ص) می‌فرماید: از پدرم رسول خدا(ص) دربارۀ مردان و زنانی که در نمازشان سستی و سهل انگاری می‌کنند پرسیدم، فرمود: دعایش مستجاب نخواهد شد و برایش بهره‌ای از دعای صالحان و نیکوکاران نخواهد بود. (8)
7-اسباب لهو و لعب و شراب در خانه نگاه داشتن:
امام علی(ع) می‌فرماید:
«به خانه‌ای که در آن شراب یا ابزار یا ساز و قمار باشد، فرشتگان داخل نمی‌شوند . دعای اهل آن خانه مستجاب نمی‌گردد. برکت از آن‌ها برداشته می‌شود». (9)
8-ریا کاری:
رسول خدا(ص) می‌فرماید: «به زودتی بر امت من زمانی می آید که درونشان فاسد و ظاهرشان خوب باشد. به عنوان دست‌یابی به دنیا و برای فداکاری انجام نمی‌دهد، بلکه کارشان فقط به منظور ریا و خود نمایی است و هیچ باکی ندارند. خداوند آنان را به مجازاتی گرفتار می‌نماید، آن گاه دعا می‌کنند مانند دعا شخصی که در حال غرق شدن است اما دعایشان مستجاب نمی‌گردد».(10)
9.مصلحت نبودن:
یکی از محدودیت‌های دانش آدمی، دست نیافتن به باطن امور است، از این رو در چنبرة ظواهر کارها گرفتار می‌آید و در توصیف امور به خوبی یا بدی دچار اشتباه می‌شود. در مواردی از خدا چیزی می‌خواهد که به مصلحت او نیست. اما خبر ندارد. خداوند ناتوانی انسان را چنین تصویر می‌کند:
« عسی ان تکروهوا شیئاً و هو خیر، لکم و عسی ان تحبوا شیئاً و هو شرّ لکم ؛ چه بسا از چیزی ناخشنود باشید، در حالی که برای شما خیر و خوب است و چیزی را دوست دارید، در حالی که بد است». (11)امام علی(ع) به صراحت این نکته را فرموده است: انسان برای دست یابی به چیزی پافشاری کند. اما وقتی به آن دست یافت، آرزو کند کاش بدان دست نمی یافت. (12)
عوامل دیگری نیز دخیل است که باید رجوع شود.
لذا دعا را ترک نکنید ،هرچند به خواسته خود نرسید، چون حداقل با دعا کردن عبادت کرده اید.مؤمن در هیچ حالی نباید از دعا مأیوس شود، چه دعایش مستجاب گردد یا به عللی به اجابت نرسد و یا اجابت آن به تأخیر افتد، چون اولا:
دعا عبادت، بلکه مخ عبادت است و موجب تکامل روحی و معنوی و تقرب به ذات الهی می گردد.
ثانیا: در هر صورت و با هر حالی که باشد. حتی دعای اشخاص فاسق و گناهکار بر جسم و جان و زندگی آنان تأثیر مثبت دارد. همان دعای مستجاب نشده وقتی تکرار شد و روی هم انباشته گردید، آثار نیکی در روح او ایجاد و در سرنوشتش تأثیر سازنده ای دارد.
در حدیث دیگری از حضرت نقل شده :"هیچ مسلمانی نیست که به درگاه خدا دعا کند جز آن که دعایش مستجاب می شود، منتها گاهی اثر آن را دیر یا زود در دنیا می بیند . گاهی سبب کفاره گناهان او می شود. گاهی نیز خداوند او را برای آخرتش ذخیره می کند ".(13)
نتیجه اینکه بین استجابت و تحقق مطلوب فرق است و انسان در هر حال از دعا کردن سود خواهد کرد.
پی نوشت ها :
1. سوره غافر، آیه 60.
2. میزان الحکمه ،ج 2, ص 880, ر 5666.
3. همان , ص 878, ر 5518.
4. همان , 5519.
5. بحارالانوار، ج74، ص175.
6. کافی، ج 7 ص 52، نهج البلاغه، نامه 47.
7. وسائل الشیعه، ج 7 ص 145.
8. بحارالانوار، ج80، ص21.
9. وسائل الشیعه، ج 17، ص 315.
10. کافی، ج 2، ص 296.
11. بقره 2 آیه 216.
12. عدة الداعی ، ص 17.
13. بحارالانوار، ج 90، خ 377.