به نام خدا
پرسشگر گرامي با سلام و سپاس از ارتباطتان با مركز ملي پاسخگويي به سوالات ديني
در این باره جای سخن بسیار است؛ ولی به اختصار با دو نگاه عقلی و نقلی به نکته های اشاره می شود. در ابتدا باید گفت امانتدارى و صداقت پيامبر اكرم - صلى الله عليه و آله - نه تنها ياران و پيروان آن حضرت را شيفته ايشان نموده بود، بلكه دشمنان نيز به اين حقيقت اذعان داشته و صداقت آن بزرگوار را مىستودند. سه سال از بعثت مىگذشت كه حضرت رسول - صلى الله عليه و آله - روزى در كنار كوه «صفا» روى سنگ بلندى قرار گرفت و با صداى رسايى قشرهاى مختلف مردم مكه را به سوى خويش فرا خواند. آن گاه خطاب به مشركان و ساير مردم فرمود: اى مردم! هر گاه من به شما گزارش دهم كه پشت اين كوه دشمنان موضع گرفتهاند و قصد جان و مال شما را دارند، آيا مرا تصديق مىكنيد؟ همگى گفتند: آرى؛ زيرا ما در طول زندگى از تو دروغى نشنيدهايم. (1) حضرت خديجه نيز هنگامى كه پيشنهاد ازدواج به آن حضرت مىداد و شيفتگى خود را به آن وجود گرامى اعلام مىنمود، با تأكيد بر امانت و صداقت آن بزرگوار، چنين گفت: «انى قد رغبت فيك لقرابتك وسطتك فى قومك و امانتك و حسن خلقك و صدق حديثك؛ (2) به جهت خويشاونديت و بزرگواريت در ميان قوم خودت و امانتدارى تو و اخلاق نيك و راستگويی ات، مايلم با تو ازدواج كنم». در اين ميان، تصريح آيات الهى و تأكيد كلام وحيانى قرآن بر صداقت و راستى و امانتدارى آن حضرت، حلاوتى ديگر دارد. برخى از آياتى كه به امانتدارى و راستى پيامبر عظيم الشان اسلام اشاره دارند، عبارت اند از:
1. «قل لا اقول لكم عندى خزائن الله ولا اعلم الغيب ولا اقول لكم انى ملك...؛ (3) بگو: من نمىگويم خزائن خدا نزد من است و من [جز آن كه خدا به من بياموزد] از غيب آگاه نيستم و به شما نمىگويم من فرشتهام».
2. «و ما ينطق عن الهوى. ان هو الا وحى يوحى؛ (4) و هرگز از روى هواى نفس سخن نمىگويد و آنچه مىگويد، چيزى جز وحى الهى كه [بر او] نازل مىشود، نيست».
3. «ما كذب الفؤاد ما راى؛ (5) قلب [پاك حضرت محمد صلى الله عليه وآله] در آنچه ديد، هرگز دروغ نگفت».
اما در نگاه عقلی به این مسئله، بهترین دلیل برای اثبات صداقت پیامبر در همه شئون و ساحات وجودی او، جریان عصمت است. در این باب، ممکن است جای سخن بسیار باشد؛ ولی به اختصار باید گفت: اولاً، یکی از بهترین راه های پدید آمدن اطمینان به انبیا، این است که مردم در تمام دوران عمر انبیا هیچ گونه دروغ و خلاف و ناپاکی از آن ها مشاهده نکنند. اگر حتی قبل از رسالت به دلیل عدم عصمت، دچار کذب و عدم صداقت شوند، گرچه بعد از رسالت از هرگونه معصیت پرهیز کنند، باز هم نمی توانند مورد وثوق و اطمینان مردم قرار گیرند؛ زیرا سابقه و ذهنیت مردم نسبت به آن ها بد می شود. بدین دلیل، همه انبیا حتی قبل از بعثت نیز از هرگونه آلودگی از جمله دروغ باید معصوم باشند.
ثانیاً، اگر کسی دارای ملکه عصمت نبوده و از هرگونه ناپاکی و آلودگی مصون و پاکیزه نباشد، هرگز شایسته نزول جبرئیل وحی نخواهد بود؛ زیرا همگوني، شرط فرود آمدن فرشته وحی است و فرشته بر هر قلبي فرود نمی آید.
از مجموع آنچه بیان شد، معلوم گردید که عصمت انبیا در همه ساحات، از جمله راستی و صداقت، شرط مهم در موفقیت و پیشبرد اهداف رسالت دارد. از این رو، لازم است که انبیا دارای ملکه عصمت و از هر گونه کذب و خلافگویی منزه باشند. (6)
نفس قدسی انسان کامل، دارای نیروی معنوی و به فعلیت رسیده است که از هر گونه ناپاکی، از جمله عدم صداقت و کذب مصون است؛ چون محدوده ای نفوذ شیطان که ممکن است زمینه کذب و عدم صداقت را در آدمی به وجود آورد، تنها محصور به مراحل وهم و خیال است که وابسته به نشئه طبیعت انسان است؛ اما مراتب عقل و قلب کاملاً از قلمرو و نفوذ شیطان مصون است. کذب و عدم صداقت و هر ناپاکی دیگر، در آن ساحت قدسی راه نمی‌یابد. بنابراین، چون شئون هستی انسان کامل محدود به مراتب طبیعی، خیالی و وهمی نیست، به مرتبه عقل خالص و قلب سلیم راه یافته است. از این رو، همچون فرشتگان از گزند لغزش های علمی و عملی، از جمله عدم صداقت در ساحات مختلف، مصون است. (7)
پی نوشت ها:
1. آیت الله سبحانی، فروغ ابدیت، دفتر تبلیغات اسلامی قم، 1370 ش، ج 1، ص 263.
2. همان، ص 192.
3. انعام (6)، آیه 50.
4. النجم (53)، آیه ۳ و ۴.
5. النجم (53)، آیه 11.
6. محمد امین صادقی، پاسخ به پرسش های عصمت، مرکز مطالعات و پژوهش های فرهنگی حوزه علمیه، قم، 1388ش، ص 59.
7. جوادی آملی، وحی و نبوت در قرآن، مرکز اسراء، قم، ص 201.
