اطاعت زن از شوهر

ابتدا به عنوان مقدمه باید بگوییم که قوام، تحکیم و استمرار زندگی زناشویی به محبت، دوستی، تفاهم، احترام متقابل و به رسمیت شناختن و رعایت حقوق همدیگر است. دین اسلام برای آن که محیط و اجتماع کوچکِ خانواده قوام پیدا کند و تداوم یابد، برای هر یک از زن و شوهر حقوقی در نظر گرفته و در مقابل این حقوق، وظایفی را نیز برای آنان تعیین کرده است.
وظایفی که همسران (زن و شوهر) در قبال همدیگر دارند آن وظایفی است که خدا برای انسان ها تعیین فرموده است بنا بر این انجام وظایف و تکالیف، به اطاعت از خدا بر می گردد؛ مثلا اگر کسی به پدر و مادر مشرک و کافر خود نیز خدمت کند و از ایشان (در غیر معصیت خدا) اطاعت کند این شخص قابل ستایش و تمجید است و عملش ستودنی است نه از آن جهت که از پدر و مادر کافر اطاعت کرده بلکه از آن جهت که در راستای اطاعت خدا گام برداشته و در جهت اطاعت از خدا از ایشان اطاعت نموده است. بنابر این ، اطاعت زن از شوهر (در حدی که شرع مشخص نموده) در راستای تلاش او برای دوام زندگی و در حقیقت اطاعت از خدا ارزیابی می گردد لذا قابل تمجید و ستایش است.
با توجه به مقدمه مذکور باید بگوییم که إطاعت از شوهر إطاعتی مطلق و همه جانبه نیست بلکه مربوط به همان حقوقی است که خداوند متعال برای مردان نسبت به زنان قرار داده چنانکه خداوند متعال حقوقی نیز برای زنان قرار داده و مردان موظفند در انجام آنها کوتاهی نکنند.
حقوقی که در آیات و روایات برای شوهران نسبت به زنان خود قرار داده شده متعدداست و به دو صورت حقوق واجب و مستحب مؤکّد تقسیم می شود.
حقوق واجب شوهر بر زن که لازمه آن وجوب اطاعت زن از مرد می باشد طبق فتوای فقهاء (1) منحصر در مسأله استمتاع و بهره مندی از لذات جنسی و امور زناشویی و همچنین خروج زن از خانه در صورت منع شوهر می باشد. البته هر یک از این دو استثنائاتی نیز دارد که در آن موارد إطاعت از شوهر واجب نیست.
فقها این مسئله را مانند همه مسائل دیگر با توجه به منابع اصلی فقه یعنی کتاب و سنت معصومین (علیهم السلام) استنباط نموده اند.
درباره لزوم إطاعت از شوهر در مسائل زناشویی و بهره مندی جنسی در یکی از آیات قرآن می خوانیم:« ...وَ اللاَّتِي تَخَافُونَ نُشُوزَهُنَّ فَعِظُوهُنَّ وَ اهْجُرُوهُنَّ فِي الْمَضَاجِعِ وَ اضْرِبُوهُنَّ.. » (2)«و (امّا) آن دسته از زنان را كه از سركشى و مخالفتشان بيم داريد، پند و اندرز دهيد! (و اگر مؤثر واقع نشد،) در بستر از آنها دورى نماييد! و (اگر هيچ راهى جز شدت عمل، براى وادار كردن آنها به انجام وظايفشان نبود،) آنها را تنبيه كنيد» ( دقت داشته باشید که بحث ضرب دارای شرایطی است که می توانید جداگانه مطرح کنید تا پاسخ دهیم )
در این آیه به يكى از عوامل اختلاف ساز در محيط خانوادگى، یعنی «نشوز» و سركشى زن درباره كامجويى جنسى شوهر اشاره شده است. بايد توجّه داشت كه يكى از مهم‌ترين حقوق مرد در خانواده، حقّ كامجويي جنسى از همسر خود است؛ چنان كه زن نيز اين حق را دارد؛ به همين جهت بر زن واجب است اين حقّ تعيين شده و ثابتِ شوهر را رعايت كرده و در برابر او تسليم باشد. زنى كه در اين امر، حاضر به تسليم و تمكين نباشد، در برابر حكم الهى سركشى كرده است.
البته مسلّم است که با وجود عذر شرعی مانند حائض بودن زن، بدلیل اینکه در این زمان، شوهر حق آمیزش با زن حائض را ندارد لذا إطاعت از شوهر در خصوص آمیزش ساقط است و در بقیه بهره های جنسی زن باید مطیع شوهر خود باشد.
دومین موردی که إطاعت از شوهر در آن برای زنان واجب است مسأله خروج زن از منزل است که در قرآن کریم به حکم آن تصریح نشده و در روایات پیامبر (ص) و معصومین (علیهم السلام) حکم آن بیان شده و عدم ورود یک مطلب در قرآن، دلیل بر عدم صحت و عدم إعتبار آن نیست زیرا بسیاری از احکام در قرآن کریم به صورت تفصیلی بیان نشده و خداوند متعال تفصیل و توضیح آیات را بر عهده پیامبر (ص) و اوصیای وی قرار داده چنانکه فرموده:« وَ أَنْزَلْنا إِلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ ما نُزِّلَ إِلَيْهِمْ» (3) « و ما اين ذكر [قرآن‏] را بر تو نازل كرديم، تا آنچه به سوى مردم نازل شده است براى آنها تبیین نمائی»
و لذا اطاعت از پیامبر (ص) و اولی الامر که همان ائمه معصومین (علیهم السلام) هستند را واجب دانسته و فرموده:
« يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا أَطيعُوا اللَّهَ وَ أَطيعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ...» (4)
« اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد! اطاعت كنيد خدا را! و اطاعت كنيد پيامبر خدا و اولو الأمر [اوصياى پيامبر] را»
درباره مسأله ممنوعیت خروج زن از منزل در صورت منع شوهر در روایتی از امام صادق (ع) که در آن برخی از نواهی رسول خدا (ص) آمده می خوانیم:« نَهَى رَسُولُ اللَّهِ (ص) أَنْ تَخْرُجَ الْمَرْأَةُ مِنْ بَيْتِهَا بِغَيْرِ إِذْنِ زَوْجِهَا» (5) «رسول خدا (ص) از اینکه زن بدون إجازه شوهر از منزل خارج شود نهی فرموده است»
همچنین در حدیث دیگری از امام باقر (ع) می خوانیم که به نقل از رسول خدا (ص) درباره یکی از حقوقی که شوهر بر زن خود دارد می فرماید:« وَ لَا تَخْرُجَ مِنْ بَيْتِهَا إِلَّا بِإِذْنِهِ»(6) «زن از منزلش بدون إجازه شوهرش خارج نمی شود»
البته ناگفته نماند که این إذن و إجازه مربوط به زمانی است که زن برای امر غیر واجب بخواهد از منزل خارج شود اما اگر بخواهد برای انجام یکی از واجبات شرعی از منزل خارج شود إذن و إجازه شوهر واجب نیست.
پی نوشت ها:
1. آیت الله مکارم شیرازی، احكام بانوان، قم، انتشارات مدرسه امام على بن ابى طالب (ع)، 1428ق، ص 175
2. نساء(4) آیه 34
3. نحل(16) آیه 44
4. نساء(4)‌آیه 59
5. شيخ حر عاملي، وسائل الشيعه، مؤسسه آل البيت، سال 1409 هـ.ق، ج‏20، ص: 161
6. همان، ص: 158