ایا ممکن است نسل کنونی انسان پیشرفت کند؟

پرسشگر گرامي با سلام و سپاس از ارتباطتان با اين مركز
متاسفانه سوال شما چندان ساختار منطقی و منسجمی ندارد . ابهاماتی در آن به چشم می خورد؛ اما تلاش می کنیم پاسخ دهیم :
ماهیت سوال شما از تئوری تکامل یا فرگشت است یا نظریه مشهور داروین که مشهورترین نظریه در مورد خلقت در زمان کنونی به حساب می آید، اما نکته مهمی که نباید از ان غفلت کرد: این تئوری به رغم همه دگرگونی های تئوریکی که از زمان مطرح شدنش تاکنون پیدا کرده و به رغم مدعیان و طرفداران بسیاری که دارد، همواره مخالفان و منکرانی از طیف اندیشمندان و زیست شناسان و فسیل شناسان نیز داشته است. نمی توان به طور قطع به درستی آن اذعان نمود .
به هر حال هنوز حلقه های واسطه بین انسان و موجودات قبل از او به درستی پیدا نشده، در فرض صحت فرضیه تکامل لااقل صدها نمونه واسطه بین انسان و شامپانزه نیاز است تا صحت این فرضیه را منطقی و قابل قبول کند؛ در سال گذشته فسیلی پیدا شد که گفته شد نمونه ای از موجود واسطه بین انسان و حیوانات قبلی است. آن قدر طرفداران فرگشت از این کشف خوشحال شدند که تا مدتی نقاشی این فسیل به عنوان لوگوی سایت گوگل قرار داشت .
این امر نشان می دهد که هنوز فرضیه فرگشت در حد یک ترم تئوریک است که نیاز شدیدی به شواهد اثباتی دارد. هر آنچه در وضعیت موجود به عنوان دلایل اثبات این فرضیه ارائه می شود، در واقع شواهد امکان و عدم استحاله این فرضیه است، نه دلایل ثبوت و وقوع حتمی این فرضیه و عدم امکان فرضیه های مشابه .
در هر صورت حتی اگر بنا را بر صحت صد در صد این فرضیه بگذاریم، باز از نگاه آموزه های اسلامی صحت این فرضیه هیچ منافاتی با مبانی کلی فکری و اعتقادی ما نخواهد داشت؛ هر چند کلیسای کاتولیک از گذشته تا حال به شدت با این فرضیه به مقابله برخاست. پذیرش آن را عین مخالفت با انجیل و مبانی خداشناسی دانست، اما ما مسلمانان هیچ گاه چنین دیدگاهی نداشته و نداریم .
این نظریه ممکن است از چند جهت با مبانی فکری ما در چالش باشد که به برخی از آن ها اشاره می کنیم :
* برهان نظم :
برخی ادعا می کنند این نظریه برهان نظم را زیر سوال می برد. وجود یک ناظم در پس عالم را انکار می کند، در حالی که اصلا این نظریه برهان نظم را خدشه دار نمی کند، بلکه با کمی تامل در می یابیم دقیقاً تمام فرایندی که از آن به فرایند تکامل یاد می شود، بر اساس نظمی هماهنگ و هدایت شده پدید آمده است، یعنی بر اساس یک نظم مشخص موجودات تک سلولی به سوی موجودات پیچیده تر و عالی تر رفته اند ، یا بر اساس خاصیت « سلسه واکنش های شیمایی » یک خط سیر را به طور مشخص طی کرده اند . این یعنی نظم « هماهنگی اجزای درونی یک مجموعه برای رسیدن به سوی یک هدف» و این نظم ناظمی را می طلبد .
*انکار وجود خدا:
مهم ترین ادعای مخالفان دین دار با نظریه تکامل این است که این نظریه وجود خدا و خالق را در مجموعه عالم نادیده می گیرد. قایل به خلقت موجودات و انواع بدون وجود خدای خالق در نظام هستی است ، در حالی که این نظریه به هیچ وجه وجود خدا و فرایند خلقت را انکار نمی کند .
تنها چیزی که این نظریه اثبات می کند، آن است که روند پیدایش موجودات عالم به شکل تکاملی ایجاد شده است، اما اینکه آیا آفریننده ای موجودات را در طریق این تکامل قرار داده یا نه ؟ این نظریه چیزی بیان نمی کند. ما معتقدیم و عقل نیز بر همین اساس حکم می کند که ساختار تکاملی نیاز به شعور و ادراکی هدایت کننده دارد. بدون یک هدایتگری کامل تکامل موجودات ممکن نخواهد بود؛ ضمن آن که می توان به سراغ همان موجود تک سولی (یا اولین موجود) رفت که چگونه به وجود آمده که بدون وجود خدا و علت اولیه تحقق ان محال خواهد بود؛ بنابراین این نظریه هیچ تضادی با اعتقاد به خدا ندارد.
* خلقت انسان ها از آدم و حوا :
ادعای دیگر مخالفان آن است که این نظریه با اعتقاد مشترک همه ادیان آسمانی مبنی بر خلقت نسل بشر از حضرت آدم و حوا منافات دارد ؛ در حالی که تکامل و پذیرش اجداد حیوانى براى انسان هیچ گونه مخالفتى با اینکه انسان‏هاى موجود همه داراى پدر و مادر واحدى به نام آدم و حوا باشند ندارد؛ البته در این صورت این سوال پدید مى‏آید که خود آدم و حوا از تکامل حیوانات دیگر خلق شده‏اند یا هیچ گونه اجداد حیوانى ندارند؟
ظواهر آیات قرآن نظریه دوم است، ولى در عین حال این آیات نفى کلى نظریه ترانسفورمیسم را در مورد انسان‏هاى قبل از این نسل بشر (مانند انسان‏هاى نئاندرتال) نمى‏کند. ممکن است آیات قرآن در مورد آفرینش انسان از خاک چنین تفسیر شود که خاک پس از طی مراحل تکاملی بعد از میلیون ها سال به صورت خلقت کامل انسان درآمده است. همان گونه که برخی نویسندگان آیات قرآن را با نظریه تکامل تطبیق داده اند.
شهید مطهری در خصوص این اشکالات می گوید :
«...اولا گیریم همه این ها[موجودات] برسد به یک جد و آن جد یک حیوان تک‏سلولى باشد،پس براى اولین بار حیات در روى زمین در یک حیوان‏تک سلولى پیدا شد، او با چه عاملى پیدا شد؟علم هنوز نتوانسته‏است[نشان دهد]-و بلکه ضد آن را گفته است-که یک حیوان ‏ولو یک حیوان تک سلولى خود به خود پیدا شود؛ یعنى بدون سابقه‏اشتقاق از یک ذى حیات پیدا شود، و لهذا خود داروین هم که این‏ نظریه را گفت، معتقد بود که اجداد تمام حیوانات منتهى مى‏شوند به هفت تا، ولى آن هفت تا دیگر با نفخه الهى به وجود آمده‏اند.خود داروین یک مرد موحدى بوده، مسیحى و خیلى هم معتقد بود، مى‏گویند در حال احتضار هم کتاب مقدس یعنى انجیل را به سینه‏اش‏ چسبانده بود و آن را رها نمى‏کرد .
ثانیا :مگر خدا آن وقت ‏خالق ماست که جد اعلاى ما یک‏ انسانى باشد که آن انسان را خدا دفعتا آفریده باشد؟آن به این مطلب ‏ربط ندارد.ما به هر حال مخلوق خدا هستیم.قرآن که مى‏گوید خدا شما را خلق کرد ،مى‏گوید شما ببینید یک نطفه بودید در رحم،خدا نطفه را علقه کرد و علقه را مضغه کرد،بعد مضغه را تبدیل به عظام‏ کرد،عظام را گوشت پوشاند،چنین و چنان کرد(خلقت).
همین‏خلقت تدریجى ما در رحم مادر و[اینکه]بعد در بیرون به صورت‏جنینى هستیم که دائما بزرگ مى‏شود[نشان مى‏دهد که]در حال‏خلق شدن هستیم، بلکه به قول عرفا عالم دائما در حال خلق شدن‏است.اگر چنین مى‏بود که خدا یک دفعه عالم را خلق کرده و العیاذبالله کنار رفته و دیگر چیز جدیدى رخ نمى‏دهد، در عالم آب از آب‏ تکان نمى‏خورد، هیچ تغییرى پیدا نمى‏شد، ولى اینکه عالم دائما در گردش و حرکت است و همه چیزش-از جوهرش و از عرضش‏همواره فانى مى‏شود و حادث مى‏شود،این همان معناى این است که‏عالم همیشه در حال خلق شدن است.
از نظر خالقیت‏ خدا و از نظر توحید، هیچ تفاوتى نمى‏کند که انواع موجودات دفعتا به وجود آمده باشند یا انواع ‏از یکدیگر اشتقاق یافته باشند،یعنى نظریه داروین همان اندازه یک‏نظریه توحیدى است که نظ‏ریه غیر داروین توحیدى بوده...»(1)
اما در مورد این که در حقیقت این نظریه صحیح است یا خیر، نمی توان به طور قطع در این خصوص سخن گفت، زیرا این نظریه منافات صریح با مبانی دینی ما ندارد. چه بسا بتواند با نظریات دینی ما جمع شود، اما این که آیا صحیح است که به طور قطع و به عنوان یک حقیقت مسلم در مدارس تدریس شود، تشخیص این امر بر عهده کارشناسان تدوین کتب درسی است .
در مورد این که آیا ممکن است در آینده، بشر به گونه ای رشد کند که به مراتب بالاتری از توانمندی و کمال برسد و موجودی برتر شود، باید گفت: در این زمینه اگر از نظر معتقدان به تکامل بخواهیم سخن بگوییم، چه بسا این احتمال بر اساس تئوری تکامل مطرح نباشد، زیرا طبق این نظر ،تکامل هر موجودی سیری مشخص را طی می کند و به بهترین وضعیت مطلوب منتهی می شود، در واقع بقاي یک موجود نشان می دهد که در مسیر تکامل وضعیت مطلوب خود را به دست آورد و اکنون در بهترین وضعیت خود به سر می برد .
اما در آینده اگر وضعیت حیات بشر دگرگون شود، دو حالت متصور است: چه بسا بشر نابود شود . چه بسا خود را با وضعیت آینده تطبیق دهد . در نهایت به تکاملی دیگر برسد ؛ اما در هر حال باید دانست که این امر منافاتی با وضعیت ارزشی بشر در زمان کنونی و درستی ادراکات بدیهی او ندارد . در واقع این امر در فرض وقوع، ارزش ادراکات بشر در این وضعیت فعلی را مخدوش نمی کند .
این امر در منابع دینی ما هم به نوعی مورد تایید قرار گرفته و تاکید شده که در آخرالزمان و در دوران ارزشی برقراری حکومت حق انسان به اوج کمال و توانایی های خویش می رسد. معتقدیم که دوره ظهور امام زمان علیه السلام دوران گسترش علم و دانایى است. تحقق مدینه فاضله بشری است. با آمدن منجى، همان گونه که ظلم جاى خود را به عدل و داد مى‏دهد، دانایى و فرزانگى جایگزین جهل و نادانى مى‏شود .جهان از نور عقل و دانش آکنده مى‏گردد. (2)
در این دوره بشر به حاکمیت عقلانیت نایل مى‏گردد. در روایات آمده است که در عصر ظهور حضرت مهدى برکات خداوندى به بشر ارزانى داشته ؛ دست رحمت ایزدى بر عقل‏هاى مردم کشیده مى‏شود. مردم از نظر عقل و بصیرت در وضع بى مانندى قرار مى‏گیرند.(3)

پی نوشت ها:
1. استاد مرتضى مطهرى، آشنایى با قرآن،ج 4،ص 213 .
2. لطف اللَّه صافى گلپايگاني، منتخب الاثر، قم، انتشارت حضرت معصومه سلام الله عليها، 1378 هـ.ش، ص 607.
3. علامه مجلسي، بحارالانوار، بيروت، موسسه الوفاء، 1404 هـ .ق، ج 75، ص 51.