اعمال سفارش شده براي مردگان

پرسش 1:
اعمال سفارش شده براي مردگان
شرح : چه اعمالي را مي توانيم براي از دست رفتگان انجام دهيم كه براي آن ها باعث كاهش عذاب و يا ازدياد ثواب شود؟
پاسخ:
پرسشگر گرامي با سلام و سپاس از ارتباط تان با اين مرکز
از روايت استفاده مي شود خيرات و طلب آمرزش براي اموات در وضعيت آن ها در آخرت تاثير خواهد داشت. براي اموات از هر چيز بهتر و مفيدتر صدقه و احسان به فقرا و اهداي ثواب آن براي مردگان است. رسول گرامي اسلام (ص) فرمود: «صدقه حرارت قبرها را از بين مي‌برد».(1)
براي اموات بهترين دعا اين است که انسان براي آنان از خداي مهربان طلب عفو و مغفرت کند . بخواهد خداوند رحمت و بخشش و نعمت‌هايش را بر آنان نازل فرمايد. مي‌توان دعاي 24 صحيفه سجاديه را براي پدر و مادر که داراي مضامين عالي آموزشي و تربيتي است، در شب يا روز خواند، همچنين اين آيه دعاي خوب و تحفه‌‌اي زيبا براي گذشتگان است:
«ربّنا اغفر لي و لوالديّ و للمؤمنين يوم يقوم الحساب؛ (2) پروردگارا ! روزى که حساب برپا مى‏شود، بر من و پدر و مادرم و بر مؤمنان ببخشاى».
روايتي از حضرت صادق (ع) نقل شده:«هر کس نزد قبر مؤمني هفت مرتبه سوره إنّا أنزلنا را بخواند، خداوند فرشته‏اي مي‏فرستد که پيش قبر ميت، خدا را عبادت کند. خداوند ثواب عبادت فرشته را براي ميت و کسي که إنّا أنزلنا را خوانده مي‏نويسد، تا زماني که خداوند وي را به واسطه اين عمل وارد بهشت کند.بعد از سوره حمد، هفت مرتبه إنّ أنزلنا و هر يک از قل أعوذ بربّ الفلق، قل أعوذ بربّ الناس، قل هو الله أحد، و آيه الکرسي را سه مرتبه بخواند».(3)
يکي از صحابه از حضرت رسول(ص) نقل کرده :
«براي مردگان خود هديه بفرستيد»، گفتم: هديه مردگان چيست؟ فرمود: «صدقه و دعا.ارواح مؤمنان هر جمعه به آسمان دنيا مقابل خانه‌هاي خود مي‌آيند و فرياد مي‌کنند... اي خانواده من، پدر ، فرزندان و خويشان من، بر ما مهرباني کنيد. آن چه در دست ما بود، عذاب و حساب آن ها بر ما است . نفعش براي غير ما. اي خويشان ما، به درهمي يا قرص ناني يا جامه‌اي ما را کمک کنيد تا خداوند شما را از جامه‌هاي بهشت بپوشاند».(4)
از روايت برداشت مي‌شود که لازم نيست به زيارت قبر مردگان برويد، بلکه در هر کجا براي آنان صدقه بدهيد و دعا و فاتحه بخوانيد، ثوابش به آن ها مي‌رسد. البته رفتن سر قبر بهتر است، چون اثرات ديگري غير از فاتحه نيز دارد.البته در کنار قبور اموات قرائت قرآن و اهداي ثواب آن به روح ميت بسيار خوب است.
در روايتي ديگر مي‌فرمايد:«هر صدقه‌اي که براي مرده داده مي‌شود، فرشته‌اي آن را مي‌گيرد . در طبقي از نور مي‌گذارد . بر لب قبر مي‌ايستد . با صداي بلند مي‌گويد: اي اهل قبور، درود بر شما، بگيريد اين هديه را که بستگان تان براي شما فرستاده‌اند». (5) اگر به احاديث ذکر شده دقت شود، متوجه خواهيم شد که مرده‌ها چشم به راه و چشم انتظار هديه، دعا و... فرزندان و خانواده خود هستند.
سعد بن عباده مي گويد:يکي از افراد بني ساعده در سفر بود که مادرش از دنيا رفت، به رسول خدا (ص) عرض کرد: در غياب من، مادرم از دنيا رفته، اگر برايش چيزي صدقه بدهم، نفعش عايد وي مي‌گردد؟ حضرت فرمود: «بلي». گفت : شما را شاهد مي‌گيرم که محوطه درخت خرمايم را که به ثمر نشسته ، براي او صدقه قرار دادم.(6)
رفتن به زيارت قبور غير از فوايدي که براي اموات دارد، براي زندگان نيز مؤثر است؛ زيرا انسان را به ياد آخرت مي‌اندازد. هدايا و ثواب‌هايي که براي اموات مي‌فرستند، براي زندگان نيز مؤثر است و براي خودشان ثواب دارد. کسي که سوره حمد يا آيت الکرسي يا صدقه يا نماز براي اموات مي‌خواند، اول اثرش به خود زنده مي‌رسد، بعد براي ميت.
مفهوم خيرات و صدقه اعم است . شامل هر نوع کار خير ، يا حتي نيت و فکر و انديشه خير براي مردم و يا اسلام مي شود. مي توان هر عمل خيري که به قصد قربت انجام مي شود ، ثواب آن را به روح اموات نثار کرد. موفق باشيد

پي‌نوشت‌ها:
1.محمدي ري شهري، ميزان الحکمه، ماده صدقه، شماره 10342.
2. ابراهيم (14)آيه 41.
3.كامل الزيارات، ابن قولويه القمي، دارالمرتضوية - النجف الأشرف، 1356 ه. ق. ص 222.
4 . محدث قمي، مفاتيح الجنان ، بخش زيارت قبور مؤمنين.
5 . همان.
6 . مجموعه ورام، ج2 ، ص 110 طبق نقل معاد فلسفي، ج1، ص 291.

پرسش 2:

آيا راه ها و يا اعمالي وجود دارد كه از طريق آن ها بتوان عزيز از دست رفته اي را در خواب ديد؟
پاسخ:
در کتاب مفاتيح الجنان آمده است:
شيخ کفعمي در مصباح و محدّث فيض در خلاصه الأذکار فرموده است:
ديدم در بعضي کتب اصحاب اماميه که هر کسي خواسته باشد در خواب، يکي از پيامبران (ع) و امامان(ع) را يا يکي از نزديکان و والدين خود را ببيند، سوره هاي شمس و ليل و قدر و کافرون و اخلاص و معوذتين (فلق و ناس) را بخواند، سپس صد مرتبه سوره توحيد بخواند، سپس صد مرتبه صلوات بر پيامبر(ص) و آل او بفرستد، آن گاه با وضو و به جانب راست بخوابد، ان شاءالله خواهد ديد هر که را اراده کرده باشد و تکلّم خواهد کرد با او.
نيز در نسخه هاي ديگر آمده است: اين عمل را به جا آورد در هفت شب، بعد از آن که اين دعا را بخواند: (ان شاء الله خواهد ديد هر که را اراده کرده باشد) اللّهمّ انت الحيّ الّذي لا يوصف ـ و الايمان يُعرف منه، منک بدت الاشياءُ و إليک تعود، فما اقبل منها کنت ملجاهُ و منجاهُ و ما أدْبر منها لم يکن له ملجأٌ و لا ملجا منک إلاّ اليک فإسئلک بلا اله إلاّ أنت و أسئلک ببسم الله الرّحمن الرّحيم و بحقّ حبيبک محمدٍ(ص) سيّد النّبيين و بحقّ عليٍِّ خير الوصيّين و بحقّ فاطمة سيّدة نساء العالمين و بحقّ الحسن(ع) و الحسين(ع) اللّذين جعلتها سيّدي شباب أهل الجنّة عليهم أجمعين السّلام أنْ تصلّي علي محمّدٍ و آل محمّد(ص) و أن تريني ميّتي (إمامي) في الحال الّتي هو فيها.(1)

پي نوشت :
1. شيخ عباس قمي، کليات مفاتيح الجنان، حاشيه، ص 964 ـ 960.

پرسش 3:

در سايتي خواندم كه مردگان شب هاي جمعه به خانه خود سر مي زنند و گاهي حتي حشراتي كه بر روي پنجره ديده مي شوند نشاني از حضور آن ها هستند! آيا اين گفته صحيح است؟ضمنا" آن ها فقط به خانه ي خود سر مي زنند و يا به نزد هر كس كه به يادشان است و برايشان اعمال ثواب انجام مي دهد؟
پاسخ:

آنچه درباره آمدن اموات به ديدار بازماندگان مطرح است، اين است که بر اساس روايات، ارواح مردگان هر چند گاهي به اذن خداوند به ديدار خانواده‌شان مي‌آيند و آن ها را مي‌بينند. اگر سرگرم کارهاي خوب بودند، شادمان مي‌شوند . اگر گرفتار کارهاي بد بودند، ناراحت مي‌شوند. اما اينکه در چه ساعتي و يا چه زماني و يا هر چند گاهي مي‌آيند، روايات‌‌ها متفاوت است. در برخي روايات هر هفته ذکر شده و در برخي هر ماه يک بار و در برخي سالي يک بار .
مرحوم شيخ کليني (ره) در کتاب شريف کافي بابي تحت عنوان«ان الميت يزور اهله» (1) را مطرح کرده ‌است . روايات معتبري را در اين باره نقل نموده‌اند . در روايات آمده است که اموات اعمّ از مؤمن و غير مؤمن به ديدار بازماندگان خود مي‌آيند . هر ميّتي برحسب منزلت و شأني که دارد ،اجازه اين کار را پيدا مي‌کند.
بعضي از اموات هر روز ، بعضي ديگر هر هفته و برخي هر سال و بعضي هر چند سال يک‌بار . حداقل اجازه‌اي که مؤمنان دارند ،هر جمعه است که مي‌توانند به ديدار آشنايان خود در دنيا بيايند. مؤمنان وقتي به ديدار اقوام خود مي‌آيند، اگر آن ها را مشغول اعمال صالح ببينند ، خوشحال شده و خدا را شکر مي‌کنند . کافران وقتي به ديدار اقوام خود مي‌آيند و آن ها را مشغول انجام اعمال صالح مي‌بينند ، حسرت مي‌خورند.
همچنين در حديثي که در کتاب جامع الاخبار آمده است (2) بيان شده که اموات مومنان در شب جمعه به كنار خانه هاي خود مي آيند . با التماس و تضرع از خويشاوندان انتظار دارند کار خيري و صدقه‌اي براي آن ها انجام داده شود .
ميزان ملاقات و سر زدن اموات به خانواده هاي شان بسته به ميزان آزادي عملي است كه در برزخ براي ايشان در نظر گرفته مي شود كه اين امر هم تابع اعمال و رفتارهاي آنان در دنياست .
از روايات استفاده مي‌شود که حضور ارواح اموات در دنيا و توجه به وضعيت بستگان شان از يک سو به ميزان مقام و منزلت آنان و فراغت از مشکلات خاص آن جهان بستگي دارد؛ از سويي ديگر به ميزان علاقه و رضايت آنان از بازماندگان و ميزان توجه بازماندگان به آنان . چه بسا بي توجهي اموات به برخي از بازماندگان به خاطر نااميدي از توجه و خيرات و صدقات خالصانه ايشان باشد كه به حال آن ها منفعت دارد .
از امام کاظم عليه السلام روايت شده که روح اموات به بازماندگان سر مي‌زند. اگر از آنان کردار خوب و عمل صالح ببينند، خوشحال مي‌شوند و از آنان راضي مي‌گردند. اگر آنان را در مسير طاعت خداوند نديدند، بلکه کردار بد و گناه از آنان مشاهده نمودند، اندوهگين و ناراحت مي‌شوند. (3) اما در هر حال به نظر نمي رسد كه اين امر محدود به خانه خود و محل سكونت قبلي شان باشد . چه بسا در صورت وسعت عمل و منزلتي كه دارند، بتوانند به مكان هاي گوناگون مورد علاقه خود سر بزنند .
اما در مورد اين كه ارواح به چه صورتي به خاندان خود سر مي زنند، اشارات مختصري در برخي روايات شده است . البته نمي توان به راحتي در مورد معناي دقيق شان اظهار نظر نمود ؛ مثلا اسحاق بن عمار مي‌گويد: از امام موسي بن جعفر (عليهما السلام ) پرسيدم:
آيا ميّت از خانواده‌اش ديدار مي‌کند؟ فرمود: بله- پرسيدم :هر چند وقت؟ فرمود: بنا به منزلتي که نزد خداوند دارد، در هر جمعه يا هر ماه يا هر سال . پرسيدم : به چه شکلي نزد آن ها مي‌آيد؟ فرمود: به صورت پرنده‌اي لطيف که بر ديوار خانه هاي شان مي‌نشيند و بر آنان اشراف مي‌يابد... .(4)
به نظر مي رسد اينکه حضرت فرمود :به صورت پرنده‌اي لطيف ، يک نوع تمثّل در قالب و تجسم ارواح است . مقصود از پرنده نيز پرنده مادّي يا آشناي ذهني ما يا موجودي قابل رويت نمي‌باشد و گرنه تعبير لطيف در مورد پرنده معمولي معنا ندارد ؛ در هر حال اعتقاد عامه مردم در مورد پرنده يا پروانه و ديگر حشرات در اين خصوص درست به نظر نمي رسد .

پي‌نوشت‌ها:
1. شيخ كليني ، فروع کافي، ج3 ،ص 230 ،نشر دارالکتب الاسلاميه تهران 1388ق.
2. تاج الدين شعيرى‏ ، جامع الاخبار ،ص169، انتشارات رضى‏ ، قم‏ ، 1405‏ ق .
3. علامه مجلسي ، بحار الانوار، ج 6، ص 257، انتشارات اسلاميه تهران بي تا .
4. همان ،ج 58 ،ص 52.