فلسفه غسل مس میت

پرسش: فلسفه غسل مس میت شرح : 1- گرچه که می دانم هر حکم پروردگار بر مبنای حکمتی است و بی حکمت و دلیل نیست. اما دلم می خواست از فلسفه غسل مس میت بیش تر بدانم. چرا باید پس از لمس میت ،غسل مس میت انجام داد و بدون آن نمی شود نمازهای یومیه بعدی را خواند؟

پاسخ:
پرسشگر گرامي با سلام و سپاس از ارتباطتان با اين مركز
اين حكم شرعي همانند همه دستورات فقهي ديگر در زمره امور تعبدي است . اگر کسی در وجود خدا، یا در دانش و حکمت او، یا در حقانیت انبیا و معصوم بودن آنان تردید نداشته باشد ،يعني پایة توحید خود را محکم ساخته­ و طبق دلیل­های قطعی عقیده دارد که قانونگذار اسلام (خدا) بی نیاز مطلق و دارای علم و حکمت بی پایان است، تردیدی نخواهد داشت که تمام احکام و مقررات و دستورهای اسلامی که پیامبر از طرف خدا آورده ، دارای مصالح و فوایدی است.
به علاوه برخي از آثار و مصالح آن ها براي ما روشن شده و مي شود اما اين امر لزوما به معني امكان و تحقق درك همه مصالح و نكات در اين خصوص نيست . چه بسا احكامي باشند كه ما به هيچ نكته اي در مورد حكمت و فلسفه آن دست نيابيم ؛ پس اگر از حکمت برخی از احکام و دستورها، آگاهی نیافتیم ،این مسئله ناشی از ضعف فهم و دانش ماست ، نه آن که حکمتی در آن وجود نداشته باشد . نباید آن را به واسطه ندانستن حکمتش ترک کنیم، در حالی که به صورت کلی می‌دانیم که حتما در آن مصالحی وجود دارد.
خلاصه: با این که حق سؤال داریم و تا اندازه ای هم امکانات موجود است، ولی نباید هرگز انتظار داشته باشیم که با دانش و معلومات محدود بشری، به تمام جزئیات و اسرار و فلسفه احکام دست یابیم. دست نیافتن به اسرار و مصالح و مفاسد احکام ، غیر از آن است که مصلحتی یا مفسده­ای در احکام نباشد.
اما در مورد غسل میت اگر چه فلسفه کامل این حکم بیان نشده، ولی با مراجعه به روایات می توان بعضی از حکمت هایش را درک کرد، در مجموع به نظر مي رسد غسل مس ميت ارتباط نزديكي با غسل ميت دارد ،چون به مجرد غسل داده شدن ميت ديگر لمس او موجب غسل نمي گردد .
در مورد فلسفه غسل دادن ميت نكات متعددي در روايات گفته شده كه مهم ترين آن ها ايجاد نوعي تطهير معنوي و رفع حالت ناپاكي مانند جنابت است ؛ در واقع در چندين روايت آمده كه در وقت مرگ حالتي نظير جنابت بر ميت عارض مي شود ؛ چنان كه گفته شده هر انسانی هنگام مرگ جنب می شود و منی از او خارج می شود. از حضرت امام رضا نقل شده: « مخلوقى نیست که هنگام مرگ منى از او خارج نشود» . (1)
بر همين اساس گفته شده كه ميت را به ترتيب معيني غسل دهند .همچنين فرد غسال نيز به خاطر تماس با بدني كه چنين حالتي داشته غسل نمايد .
فردي از امام جواد عليه السلام پرسيد : « چرا میّت را غسل می دهند و چرا غسال باید غسل مس میّت کند؟ حضرت در پاسخ فرمود: میّت جنب است و چون می خواهد با فرشتگان دیدار کند، باید پاک باشد. غسال هم چون می خواهد ( بعد از غسل) با مؤمنان ملاقات کند، بايد غسل نمايد » .(2)
البته در كنار اين امور می توان احتمالات ديگري را نيز مطرح نمود ؛ مثلا مي توان گفت غسل مس میت زمينه اي برای پرهیز زنده ها از آلودگی به میکرب و بیماری هاي احتمالي است که به وسیله تماس با مرده ممکن است منتقل گردد زيرا :
1 . بازماندگان مرده در اثر از دست دادن فرد عزیزى از افراد خانواده خود احساسات و عواطف برافروخته اى خواهند داشت . نمى توانند یکباره رابطه خود رابا او قطع شده ببینند . آن ها در اثر انس و علاقه اى که نسبت به او داشته اند , حتى بعد از مرگ مى خواهند او را ببوسند و در آغوش پر مهرشان بگیرند .
2 . بدن فرد مرده در اثر بیمارى و مشكلات مـختلف و از دست دادن قدرت دفاعى , آلوده به انواع میکروب هاست.نزدیک شدن و تماس با او مي تواند از نظر بهداشتى خطراتي به دنبال داشته باشد .
3 .اسـلام هـیـچ گـاه بـا عواطف و احساسات انسان از در ستیزه و مبارزه در نیامده ,انگیزه هاى طـبـیـعى افراد را نادیده نگرفته , بلکه عواطف و احساسات را در مسیر خاصى هدایت و راهنمایى نموده است .
با توجه به نکات فوق مى توان نتیجه گرفت : اسلام براى آن که همه افراد - مخصوصا بازماندگان مرده - را از آلودگى به انواع میکروب ها و ابتلا به امراض گوناگون که از پیکر بى جان ممکن است بـه آنـهـا سـرایـت کـنـد , بـازدارد و در عین حال با تحریم تماس با مرده , با عواطف و احساسات برافروخته آن ها مبارزه نکرده باشد , مشکل قانونى براى آن ها به وجود آورده است ; یعنى دستور داده هـر کسى به بدن مرده دست بزند و یا به هر نحوى بدنش با میت تماس پیدا کند , باید تمام بدنش را شست و شو داده و غسل نماید .
شـکـى نـیـست که این مشکل قانونى در عین آن که تا حدود زیادى تماس زندگان را با مردگان محدود مى کند و آن ها را از ابتلا به انواع امراض احتمالى باز مى دارد , عواطف و احساسات آن ها را نیز نادیده نگرفته است. هرگاه این مشکل قانونى , موثر در برقرارى تماس , با مرده نگردید , غسل مس میت بهترین و ساده ترین طرز شست و شو و دفع میکروب هاى احتمالى خواهد بود .
اگر غسل مس میت ایجاد مشکل قانونى و براى جلوگیرى از آلودگى و ابتلا به امراض است , پس چرا بعد از غسل دادن مرده , دست زدن و تماس پیدا کردن با بـدن او موجب غسل نمى شود ؟
غـسـل دادن مـرده بـا آب مخلوط به سدر و آب مخلوط با کافور و با آب خالص , عامل موثرى بـراى ضـدعـفـونـى و تـمـیـز کردن مرده است . لااقل براى مدتى خطراتى که پیش از غسل وجود داشته , موجود نخواهد بود . بـدیـهـى است در این صورت پس از انجام گرفتن مراسم فوق , میت را در مدت کوتاهى به خاک مى سپارند . احتمال بروز میکروب هاى جدید و سرایت آن به انسان منتفى خواهدبود .
روشن است كه آنـچـه در اين باره گفته شد , گوشه اى از فلسفه احتمالي این احکام و از نگاه مادي است . غسل مس ميت هم عملي عبادي است .بايد به قصد قربت و به قصد تبعيت از دستور خداوند و تحت هر شرايطي انجام شود، هر چند احتمالات مذكور در آن منتفي باشد . البته ممکن است نکات دیگرى در اين خصوص وجود داشته باشد که هنوز از نظر ما مخفى و پنهان است .

پی‌نوشت‌ها:
1. علامه مجلسي ، بحارالانوار، ج 6، ص 95، نشر اسلاميه ، تهران ، بي تا .
2. صدوق، علل الشرایع، ج 1، ص 299، حدیث 2، انتشارات داورى‏، قم ، چاپ اول .

پرسش: اگر غسل مس میت بر شخصی واجب شد. اما تا زمان نماز بعدی امکان غسل برای او فراهم نشود و شخص هم نماز خود را نخوانده باشد، چه حکمی دارد؟
پاسخ:

اگر واقعا غسل ممکن نیست ،یعنی مثلا آب ندارد یا وقت تنگ است یا استعمال آب برایش ضرر دارد و ... باید تیمم بدل از غسل مس میت کند و نمازش را بخواند . هر وقت ممکن شد ،غسل مس میت را انجام دهد. (1)

پی نوشت:
1. آیت الله سیستانی ، توضیح المسائل، م 520 و 708 و 637 تا 672.