دین پیامبر اسلام قبل از بعثت

پرسشگر گرامی با سلام و سپاس از ارتباطتان با این مرکز
در رابطه با دین خود پیامبر (ص) به گفتار زیر توجه کنید :
نظریات متعددی در پاسخ به این پرسش وجود دارد که مهم­ترین آن ها عبارتند از:
1- پیامبر به هیچ شریعتی عمل نکرد و پیرو هیچ دینی نبود؛
2- پیرو دین مسیحیت بود؛
3- پیرو دین حضرت ابراهیم (ع) بود؛
4- پیرو دین خود (اسلام) بود.(1)
اما نظریه نخست را نمی‏توان پذیرفت، زیرا اولاً حضرت پیش از بعثت به کارهای مختلفی از قبیل عبادات، معاملات و سایر کارها می‏پرداخت .هرگز نمی‏توان پذیرفت که این اعمال تابع هیچ یک از شرایع و ادیان آسمانی نبود.
نظریه دوم نیز قابل قبول نیست، زیرا اگر ایشان تابع دین مسیحیت بودند، مسیحیان و دشمنان اسلام این مطلب را به رخ مسلمانان می‏کشیدند .می‏گفتند که پیامبر شما تا دیروز مسیحی بود و از دین ما پیروی می‏کرد، اما امروز آمده ادعای پیامبری می‏کند!
این سرزنش را آن ­قدر ادامه می‏دادند که به گوش ما نیز می‏رسید، چنان ­که یهود به مسلمانان و پیامبر (ص) اعتراض می‏کردند و می‏گفتند: اگر تو پیامبری، پس چرا به سوی قبله ما (بیت المقدس) نماز می‏خوانی ؟!
آن­قدر این سخن را تکرار کردند تا موجب ناراحتی حضرت شدند، آنگاه به دستور الهی، قبله مسلمانان از بیت المقدس به سمت کعبه تغییر کرد.(2)
نبود چنین اعتراض و سرزنشی از سوی مسیحیان می‏تواند شاهد خوبی بر عدم تابعیت پیامبر اسلام از دین مسیحیت باشد.
دوم: فرضیه مذکور فرع بر این است که جهانی و فرا منطقه‏ای بودن دین مسیحیت ثابت شود تا اینکه بگوییم این دین شامل تمام اقوام از جمله قوم عرب و سرزمین مکه و اطراف آن بود، در نتیجه پیامبر را تابع این دین بدانیم اما اثبات چنین مطلبی کار آسانی نیست.(3)
سوم: عمل به شریعت مسیح (ع) در گرو آگاهی از احکام آن است. آگاهی یا از طریق خواندن کتاب­های مسیحیت (از جمله انجیل) امکان‏پذیر است و یا از طریق معاشرت با مسیحیان؛
فرض اول که با امی بودن پیامبر و عدم قدرت بر خواندن و نوشتن ایشان باطل است.
فرض دوم نیز صحت ندارد چون حضرت در طول زندگی خود با مسیحیان معاشرتی نداشته ، در مکه نیز اَحبار و رُهبانی وجود نداشتند که پیامبر به طور مستمر احکام و دستورهای دین مسیحیت را از آنان فرا بگیرد.
چهارم: تابع هر دینی - به حکم عقل - مقامش کم تر و پایین‏تر از مقام صاحب آن دین است. اگر
پیامبر تابع دین مسیح (ع) بود، لازمه‏اش برتری عیسی (ع) بر پیامبر اسلام خواهد بود اما این مطلب خلاف ضروریات اسلام است ، زیرا پیامبر که خاتم پیامبران است، از تمامی آنان برتر و مقامش والاتر است.
اما نظریه سوم را نیز نمی‏توان پذیرفت، زیرا قائلان به این نظریه به برخی از آیات قرآن تمسک کرده‏اند که دلالت آن ها بر مدعای مذکور ناتمام است. آیاتی مانند:
«ثُمَ اُوحَینا اِلَیک اَنِ اتَّبَع مِلَةَ اِبْراهیمَ حَنِیفاً وَ ما کانَ مِنَ المُشرِکینَ؛(4) سپس به تو وحی فرستادیم که از آیین ابراهیم که خالی از هرگونه انحراف بود و از مشرکان نبود، پیروی کن.» و آیه:
»قُلْ اِنَّنی هَدانی رَبّی اِلی صِراطٍ مُستَقیمٍ دیناً قیماً مِلَةَ اِبراهیمَ حنیفاً وَ ما کانَ مِن المُشرِکین؛(5)بگو پروردگارم مرا به راه راست هدایت کرده، آیین پابرجا (و ضامن سعادت دین و دنیا)، آیین ابراهیم، همان کسی که از آیین­های خرافی محیط خود روی گردانید و از مشرکان نبود.»
مراد از این آیات چیزی غیر از دیدگاه سوم است؛ زیرا اولاً: این آیات شریفه بعد از بعثت نازل شده و مربوط به دین حضرت قبل از بعثت نیست.
دوم: بر اساس معارف اسلامی ، دین حضرت ابراهیم پس از آمدن تورات موسی (ع) ترک شده ،نیز دین یهود پس از آمدن انجیل عیسی (ع) متروک و دین مسیحیت پس از آمدن قرآن محمّد (ص) منقرض گشته است. پس حضرت نمی‏تواند تابع دینی باشند که چند مرحله قبل توسط ادیان دیگر ترک شده است.(6)
سوم: مفسران گفته‏اند که مراد از تبعیت حضرت از دین و ملت ابراهیم حنیف این است که مشترکاتی در احکام میان این دو دین وجود دارد که منشأ ظهور آن دین ابراهیم (ع) است . مراد از تبعیت پذیرفتن آن مشترکات در احکام است؛ احکامی از قبیل: گرفتن شارب و گذاشتن ریش و غسل جنابت و طهارت گرفتن با آب و دیه مرد و...(7)
تفسیرهای دیگری در مورد آیات یاد شده وجود دارد که مجالی برای ذکر آن ها نیست.(8)
پس از ابطال سه نظریه مذکور مانعی برای پذیرفتن دیدگاه چهارم باقی نمی‏ماند، یعنی اینکه بگوییم حضرت پیش از بعثت از کامل­ترین دین یعنی دین اسلام پیروی می‏کرد اما احکام اسلام و وظایف خود را به صورت وحی دریافت نمی‏کرد بلکه به صورت‏های دیگر مانند الهام‏های قلبی، تحدیث (سخن گفتن با فرشته) و رؤیاهای صادق دریافت می‏نمود.(9)
امیرالمؤمنان (ع) در این باره می‏فرماید: «از روزی که پیامبر از شیر گرفته شد، خدا او را با بزرگ ترین فرشته قرین و همراه ساخت تا به وسیله آن فرشته بزرگواریی‏ها را بپیماید و به نیکوترین اخلاق، آراسته گردد.»(10)
بنابراین حضرت قبل از بعثت، مراحلی از نبوت را دارا بود . با جهان غیب به گونه‏ای ارتباط داشت.همان طور که حضرت یحیی و حضرت عیسی (ع) در دوران کودکی به مقام نبوت رسیدند و با جهان غیب ارتباط داشتند؛(11) پیامبر اسلام نیز از همان آغاز با عالم غیب ارتباط داشت . در چهل سالگی به مقام رسالت و ابلاغ و اظهار پیام خدا به مردم برانگیخته شد.
روایات متعددی این دیدگاه را تأیید می‏کند؛ حضرت می‏فرماید: «کنت نبیاً و آدم بین الماء و الطین؛(12) زمانی پیامبر بودم که آدم (ع) هنوز در میان آب و گل بود.»
یهودی‏ها به رسول خدا (ص) عرض کردند: آیا شما از اول پیامبر نبودی؟ فرمود: بلی. گفتند: پس چرا در گهواره سخن نگفتی و نطق نکردی همان گونه که عیسی (ع) چنان کرد؟ فرمود: خداوند متعال، عیسی را بدون پدر آفرید . اگر او در گهواره سخن نمی‏گفت، عذری برای مریم نبود تا سرزنش دیگران را پاسخ دهد، اما من از پدر و مادر متولد شده‏ام.(13)
عده‏ای از بزرگان، نسبت به دیدگاه اخیر ادعای اجماع و اتفاق نظر شیعه را نموده‏اند.(14)
اما این که در غار حرا اعمال عبادی پیامبر چگونه بود و از چه دینی پیروی می کرد، با آن چه گفتیم، پاسخ این پرسش نیز روشن می شود که حضرت به دین خود عمل می کرد.
پی‌نوشت‌ها:
1. بحارالانوار، ج 18، ص 271.
2. بقره (2)آیه 144 - 143.
3. استاد جعفر سبحانی، مفاهیم القرآن ،ج 3، ص 73 به بعد.
4. نحل(16)آیه 123.
5. انعام(6) آیه 161.
6. محمد بن یعقوب کلینی، اصول کافی (تهران، اسلامیه، چاپ 3، 1388 ق)، ج 2، ص 17.
7. آیت الله محمد مظفری، پرسش‏ها و پاسخ‏ها (قم، ام ابیها، چاپ اول، 1420 ق) ص 12.
8. بحارالانوار، ج 8، ص 276.
9. همان، ج 18، ص 266.
10. همان، ص 278.
11. مریم (19)آیه 12 و 13.
12. بحارالانوار، ج 18، ص 278.
13. همان، ص 200.
14. محمد حسین مظفر، کتاب علم امام (ع)، ترجمه محمد آصفی ، ص 76 به بعد.
--------------
و نسبت به دین اجداد پیامبر (ص) به گفتار زیر توجه نمائید .
دقیقا نمی‌توان گفت که اجداد رسول خدا از دین ابراهیم (ع) پیروی می نموده‌اند، اگرچه معروف و مشهور آن است که آنان بر دین حضرت ابراهیم بودند.
آنچه که ما شیعیان عقیده داریم و اهمیت و محوریت دارد ،آن است که اجداد پیامبر (ص) موحد و تابع دین حق بوده‌اند.(1) ، در عین حال درباره اینکه اجداد رسول خدا از دین ابراهیم پیروی می‌نموده‌اند، دو علت و دو احتمال وجود دارد:
1. دین یهود و مسیح (ع) دین جهان‌شمول نبوده و تنها برای بنی‌اسرائیل بوده است . تا بعثت پیامبر هیچ‌گونه حرکت و ترویج جهانی برای آن دو گزارش نشده است (2) حال اینکه دین ابراهیم جهان‌شمول بوده است.
در قرآن هفتاد بار به صراحت نام آن حضرت یاد شده است. همچنین در قرآن آیات متعدد وجود دارد. مبنی بر اینکه حضرت ابراهیم نه نصرانی نه یهودی بلکه بر دین حنیف می‌باشد. در این جابه برخی از آیات اشاره می شود:
1- آیه 67 سوره آل عمران: مَا کَانَ إِبْرَاهِیمُ یَهُودِیًّا وَلاَ نَصْرَانِیًّا وَلَکِن کَانَ حَنِیفًا مُّسْلِمًا وَمَا کَانَ مِنَ الْمُشْرِکِینَ ؛ ابراهیم نه یهودى بود و نه نصرانى، بلکه حق‏گرایى فرمانبردار بود، و از مشرکان نبود.
2- آیه 95 سوره آل عمران: قُلْ صَدَقَ اللّهُ فَاتَّبِعُواْ مِلَّةَ إِبْرَاهِیمَ حَنِیفًا وَمَا کَانَ مِنَ الْمُشْرِکِینَ ؛ بگو: «خدا راست گفت. پس، از آیین ابراهیم که حق‏گرا بود و از مشرکان نبود، پیروى کنید.».
3- آیه 123 سوره نحل: ثُمَّ أَوْحَیْنَا إِلَیْکَ أَنِ اتَّبِعْ مِلَّةَ إِبْرَاهِیمَ حَنِیفًا وَمَا کَانَ مِنَ الْمُشْرِکِینَ ؛ سپس به تو وحى کردیم که: «از آیین ابراهیم حق‏گراى پیروى کن، [چرا که‏] او از مشرکان نبود.».
4- آیه 78 سوره حج: وَجَاهِدُوا فِی اللَّهِ حَقَّ جِهَادِهِ هُوَ اجْتَبَاکُمْ وَمَا جَعَلَ عَلَیْکُمْ فِی الدِّینِ مِنْ حَرَجٍ مِّلَّةَ أَبِیکُمْ إِبْرَاهِیمَ هُوَ سَمَّاکُمُ الْمُسْلِمینَ مِن قَبْلُ وَفِی هَذَا لِیَکُونَ الرَّسُولُ شَهِیدًا عَلَیْکُمْ وَتَکُونُوا شُهَدَاء عَلَى النَّاسِ فَأَقِیمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّکَاةَ وَاعْتَصِمُوا بِاللَّهِ هُوَ مَوْلَاکُمْ فَنِعْمَ الْمَوْلَى وَنِعْمَ النَّصِیرُ ؛
در راه خدا چنان که حق جهاد [در راه‏] اوست جهاد کنید. اوست که شما را [براى خود] برگزیده و در دین بر شما سختى قرار نداده است. آیین پدرتان ابراهیم [نیز چنین بوده است‏] او بود که قبلًا شما را مسلمان نامید. در این [قرآن نیز همین مطلب آمده است‏] تا این پیامبر بر شما گواه باشد و شما بر مردم گواه باشید. پس نماز را برپا دارید و زکات بدهید و به پناه خدا روید. او مولاى شماست .چه نیکو مولایى و چه نیکو یاورى.
از این آیات دو مطلب استفاده می شود:
یکی اینکه که خداوند در این آیه حضرت ابراهیم را پدر تمام موحدان تاریخ معرفی می‌نماید.
دو: دین حضرت ابراهیم جهانی است و از دیگران نیز خواسته شده است که از دین ابراهیم پیروی نمایند. بر این اساس پیروی اجداد رسول خدا ازدین ابراهم مشکل ایجاد نمی کند.
2.احتمال دوم : در محیطی که اجداد رسول خدا زندگی می‌نمودند، دین حضرت عیسی (ع) به صورت شفاف معرفی نشده بود . جذابیت‌های لازم را نداشت. به این دلیل بود که برخی مفاهیم آن تحریف شده بود و یا اینکه از این دین چندان تبلیغ نشده بود؛ این در حالی است که دین ابراهیم به طور شفاف معرفی و مفاهیم آن دچار تحریف نشده یا کمتر دچار این مشکل شده بود؛افکار عمومی قریش دین ابراهیم را بیش تر پذیرفته و این دین از معروفیت و شهرت بیش تری برخوردار بود و آن را دین حق می دانستند، به این دلیل اجداد پیامبر پیرو دین حضرت ابراهیم بودند .
پی نوشت ها:
1. بحارالانوار، ج85، ص117؛
فروغ ابدیت،جعفر سبحانی،ص 79 به بعدمرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، 1370.
2.http://www.tebyan.net/religion_thoughts/articles/theinfallibles/prophet mohammed/2009/ <http://www.tebyan.net/religion_thoughts/articles/theinfallibles/prophet mohammed/2009/> 223/14/87543.html