پرسشگر گرامی با سلام سپاس از ارتباط تان با این مرکز.
در این که اصحاب پیامبر در قرآن مورد تمجید قرار گرفته اند ، شکی نیست. علاوه بر آیه ای که نوشته اید ، آیات فراوان دیگر هم به تمجید و بزرگداشت آنان وارد شده از جمله:
و السابقون الاولون من المهاجرین و الانصار و الذین اتبعوهم باحسان رضی الله عنهم و رضوا عنه و اعد لهم جنات تجری من تحتها الانهار خالدین فیها ابدا ذلک الفوز العظیم.(1)
لقد تاب الله علی النبی و المهاجرین و الانصار الذین اتبعوه فی ساعه العسرة من بعد ما کاد یزیغ قلوب فریق منهم ثم تاب علیهم انه بهم رؤوف رحیم.(2)
ان الذین آمنوا و هاجروا و جاهدوا باموالهم و انفسهم فی سبیل الله و الذین آووا و نصروا اولئک بعضهم اولیاء بعض.(3)
در آیات قرآن فقط تمجید از صحابه نیست. بلکه آیات فراوانی هم در توبیخ آنان است از جمله:
یا ایها الذین آمنوا ما لکم اذا قیل لکم انفروا فی سبیل الله اثاقلتم الی الارض ارضیتم بالحیوه الدنیا من الاخره...الا تنفروا یعذبکم عذابا الیما و یستبدل قوما غیرکم و لاتضروه شیئا و الله علی کل شیء قدیر الا تنصروه فقد نصره الله اذ اخرجه الذین کفروا...لو کان عرضا قریبا و سفرا قاصدا لاتبعوک و لکن بعدت علیهم الشقة.(4)
بسیاری از آیات سوره توبه خطاب به اصحاب رسول خدا است که نفاق داشتند و از فداکاری و جهاد دریغ داشتند . به بهانه های مختلف سعی در فرار از جنگ و جهاد داشتند . معلوم می شود این گونه نبود که همه اصحاب پیامبر از مهاجر و انصار در درجات بالای ایمان بوده و همیشه آماده جانفشانی بوده و...
سوره فتح از دیگر سوره هایی است که نشان می دهد بسیاری از اصحاب بر پیمان خود استقامت نداشته ، پیمان شکسته و شایستگی قرب خدا را از دست داده ، مستحق نفرین و لعن خدا و عذاب آخرت گشته اند . به این آیه توجه کنید:
ان الذین یبایعونک انما یبایعون الله ید الله فوق ایدیهم فمن نکث فانما ینکث علی نفسه .(5)
سوره انفال نشان می دهد بسیاری از اصحاب تابع اوامر ایشان نبودند. به آیاتی از این سوره توجه کنید:
ان فریقا من المؤمنین لکارهون یجادلونک فی الحق بعد ما تبین کانما یساقون الی الموت و هم ینظرون.
ما کان للنبی ان یکون له اسری ...تریدون عرض الدنیا و الله یرید الاخره لو لا کتاب من الله سبق لمسکم فیما اخذتم عذاب عظیم.
آیات سوره نور حکایت دارد که جمعی از اصحاب به زن مؤمنی _که ظاهرا از خانواده رسول خدا بوده و آیات هم او را یکی از همسران پیامبر (عایشه یا ماریه ) معرفی می کند- تهمت فحشا زدند . بسیاری نیز بدون اینکه بینه طلب کنند، به نقل این بهتان و پخش آن همت گماردند . خدا به شدت آنان را توبیخ می کند و می فرماید:
لو لا اذ سمعتموه ظن المؤمنون و المؤمنالت بانفسهم خیرا و قالوا هذا افک مبین ...و لو لا فضل الله علیکم و رحمته فی الدنیا و الاخرة لمسکم فیما افضتم فیه عذاب عظیم و...
آیات توبیخ اصحاب بسیار فراوان است که این ها نمونه ای بود.
بنا بر این اگر آیات فراوانی از قرآن در تمجید از اصحاب است ، آیات فراوانی هم در توبیخ آنان است و نشان می دهد جمعی بوده اند که بر صراط مستقیم پا می فشرده ، اگر هم لغزشی از آنان سر می زد ، توبه می کرده و در صدد اصلاح بر می آمده اند. اما جمعی هم بوده که گر چه عنوان صحابی داشتند ، ولی از انجام وظیفه سر می پیچیدند و دنبال منافع دنیوی بودند . منافقانه ادعای ایمان داشتند . آیات فراوانی از قرآن خطاب به منافقان و بی ایمانانی است که خود را به عنوان اصحاب رسول خدا جا زده ، ولی در واقع ایمان نداشتند و دنبال فرصت برای ضربه زدن بودند.
تعریف و تمجید قرآن از اصحاب دلیل این نیست که اصحاب تا آخر عمر بر صراط مستقیم ثابت مانده باشند و تا پايان عمر عادل بودند. اصحابی که با ایمان از دنیا رفتند ، کسانی بودند که بعد از رسول خدا بر میثاق های خود با خدا و پیامبر پای فشردند . از دستورهای خدا و پیامبر سر نپیچیدند . آنان که در زمان پیامبر انسان های خوبی بودند ،ولی بعد از ایشان، پیمان شکستند ، پرونده افتخارات خود را با پیمان شکنی ختم کردند و عاقبت بخیر نشدند . بسیارند امت ها و افرادی که در یک برهه با توجه به اعمال و اعتقادت شان شایسته تمجید بوده و ستايش شدند، ولی بعد شایستگی را از دست دادند و مستحق لعن و نفرین گردیدند. بنی اسرائیل نمونه این افراد و امت ها هستند . آنان در یک برهه بر ایمان و توحید و یکتا پرستی پای فشردند . شکنجه ها و کشتار های وحشیانه فرعونیان را تاب آوردند ، ولی از ایمان و توحید دست نکشیدند. خدا آن قوم را برگزید و بر جهانیان برتری داد و این مدال را به گردن شان آویخت:
یا بنی اسرائیل اذکروا نعمتی التی انعمت علیکم و انی فضلتکم علی العالمین .(6)
همین بنی اسرائیل وقتی سرکشی و گردن فرازی پیشه کردند و پیامبر کشی پیش گرفتند و از فرامین خدا و رسول رو گرداندند ، مورد لعن و نفرین خدا واقع شدند و این لعن ابدی نثارشان گردید:
ضربت علیهم الذلة و المسکنه و باءو بغضب من الله ذلک بانهم کانوا یکفرون بایات الله و یقتلون النبیین بغیر الحق ذلک بما عصوا و کانوا یعتدون. (7)
بنا بر اين نمي توان به طور مطلق معتقد به عدالت صحابه شد .
پی نوشت ها
1.توبه(9)،آیه 100.
2. همان، آیه 117.
3.انفال،آیه 72.
4. توبه،آیه 38-42.
5.فتح(48)،آیه 10.
6.بقره(2)،آیه 47.
7.همان،آیه 61.
