با سلام و تشکر به خاطر ارتباط تان با این مرکز.
ترکیب "اهل البیت" در قرآن دو بار آمده که یک بار مربوط به اهل بیت حضرت ابراهیم است (1) و یک بار هم مربوط به اهل بیت حضرت رسول می باشد (2).
از آیه "اهل بیت" که مشهور به "آیه تطهیر" و مربوط به اهل بیت حضرت رسول است، نمی توان مصداق ها را شناسایی کرد . فقط می توان به مشخصه های مصداق ها پی برد .
با توجه به این آیه معلوم می شود که:
1. اراده تکوینی (نه تشريعي ) خدا بر دفاع از اهل بیت و دور کردن رجس و پلیدی از آن ها است، زیرا در این آیه آمده :
"انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یهرکم تطهیرا"
این عبارت می رساند که اراده "اذهاب رجس و بردن پلیدی ها" اراده خاص خدا و منحصر در اهل بیت است، در حالی که اراده تشریعی خدا بر پاک کردن بندگان با فرستادن وحی و پیامبر و تشریع احکام و... ، اراده ای عمومی است. خداوند در باره ارده تشریعی اش بر پاک کردن عموم بندگان بعد از بیان حکم وضو و غسل و تیمم می فرماید:
ما يُريدُ اللَّهُ لِيَجْعَلَ عَلَيْكُمْ مِنْ حَرَجٍ وَ لكِنْ يُريدُ لِيُطَهِّرَكُمْ وَ لِيُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكُم ؛(3)
خداوند نمىخواهد مشكلى براى شما ايجاد كند ،بلكه مىخواهد شما را پاك سازد و نعمتش را بر شما تمام گرداند.
پس این اراده تشریعی نیست ، زیرا اراده تشریعی خدا عام است و منحصر در بعض افراد نمی باشد.
البته این عنایت خاص خدا به آنان می باشد که پلیدی ها را از آنان دور می سازد ،نه این که آن ها را از پلیدی دور گرداند، زیرا آنان خود به جهت ایمان و معرفت و محبت به خدا، از پلیدی ها بیزار و فراری اند . ساحت شان از پلیدی ها منزه است و به هیچ وجه میل به پلیدی نمی کنند .
از طرف دیگر اگر خدا آنان را از پلیدی ها منصرف کند و برگرداند که فضیلتی نیست تا بخواهد با ذکر آن ، آنان را مدح کرده و بزرگ بدارد.
2. درست است که این آیه در ضمن آیات مربوط به همسران واقع شده است، ولی به جهات مختلف با توجه به خود این آیات منظور از اهل بیت رسول خدا همسران ایشان نیست زیرا:
الف_از همسران در قبل و بعد از این آیه با ضمایر جمع مؤنث یاد شده ،در حالی که ضمایر موجود در این عبارت همگی جمع مذکر هستند.
ب_ چون اراده در این آیه تکوینی است ، پس قطعا واقع شده و اهل این بیت، مطهر و معصوم می باشند، در حالی که همسران پیامبر نه خود ادعای عصمت کرده و نه دیگران آنان را معصوم شمرده اند.
ج. همه مفسران اتفاق نظر دارند كه بعد از يكى از جنگ ها، وقتى پيامبر(ص) با غنيمت برگشت، همسران آن جناب انتظار داشتند كه رسول خدا مقدارى از غنايم را جهت بهبود زندگى آنان هزينه كند، ولى ديدند رسول خدا خواسته آنان را اجابت نكرد. خشمگين شدند و به حضرت اعتراض كردند كه گمان كردهاى اگر ما را طلاق دهى، ديگر همسر مناسبى براى ما پيدا نمىشود؟!
خداى متعال از اين سخن آنان در خشم شد و پيامبر را دستور داد از آنان كنارهگيرى كند تا براى طلاق آماده گردند. آنگاه آيات قبل (4) نازل شد و آنان را بين انتخاب زندگى پيامبر با سختي هايش يا گرفتن طلاق مخيّر كرد.
لحن خود آيات نيز حاكى از توبيخ و مذمت است . وعدههايى هم كه به آنان داده شده، همه مشروط است؛ در حالى كه لحن آيه تطهير مدح است و در آن هيچ قيد و شرطى ديده نمىشود.
هم چنين خداوند دراوايل سوره مباركه تحريم برخي از زنان پيامبر را مذمت مي كند كه با مطهر و معصوم بودن آنان سازگاري ندارد.
چ- هيچ كدام از همسران پيامبر ادعا نكرده اند كه مصداق آيه تطهيرند .
چ_ همسران رسول خدا ساکنان "بیوت" و خانه های مسکونی رسول خدایند ،ولی "بیت" در این آیه خانه مسکونی نیست، زیرا اگر منظور منزل مسكونى آن جناب و همسرانش بود، بايد با لفظ جمع مىآمد. همچنان كه در آيات قبل و بعد از اين آيه با لفظ «بيوتكن» به آن ها اشاره شده است.
بعضى از علماى عامه گفتهاند، گرچه اين خانهها به اعتبار همسران «بيوت» است، ولى چون همه آن ها خانه رسول خداست، پس اطلاق لفظ مفرد بر آن ها صحيح است. ولى اين حرف با سياق قرآن سازگار نيست، زيرا در قرآن بر اين خانهها به اعتبار ساكنانش، يعنى همسران رسول خدا و هم به اعتبار صاحب شان، يعنى شخص رسول خدا، لفظ جمع اطلاق شده است. در آيات قبل و بعد از آيه تطهير بر اين خانهها به اعتبار ساكنان شان لفظ «بيوت» اطلاق گرديده و در آيه 53 همين سوره نيز بر اين خانهها به اعتبار صاحب شان که پیامبر است ، لفظ «بيوت» اطلاق شده است:
يا اَيُّهَا الَّذينَ امَنُوا لا تَدْخُلُوا بُيُوتَ النَّبِىِّ اِلاّ اَنْ يُؤْذَنَ لَكُمْ ؛
اى مؤمنان به خانههاى رسول خدا وارد نشويد ، مگر اينكه به شما اذن داده شود.
ح_ اگر بخواهیم منظور از "اهل بیت" را معنای عرفی بدانیم ،یعنی همین افرادی که در خانه فرد زندگی می کنند ، این واژه به همه افرادی که تحت تکفل فرد بوده و در خانه وی هستند، از پدر ، مادر ، فرزندان، همسران، خواهر و برادرانی که تحت تکفلش هستند ، غلامان و کنیزانش و... اطلاق می شود، در حالی که منظور از اهل بیت در آیه قطعا این گروه نیستند .
خ-با توجه به موارد فوق ما نمی توانیم مصداق های "اهل بیت" را شناسایی کنیم . جز مراجعه به پیامبر و پرسیدن از ایشان راهی برای شناسایی مصداق های اهل بیت نداریم.
د_ بنا بر روایات فراوان که شیعه و سنی نقل کرده اند، این آیه جدا از آیات مربوط به همسران نازل شده و پیامبر سعی بلیغ داشته که مصداق های آن را معرفی کند . با جمع کردن مصداق های مورد نظر( امام علی، امام حسن، امام حسین و حضرت زهرا) زیر کسا و پیچاندن کسا به دور آنان، منحصر بودن اهل بیت در آن جمع را تصریح کرده است. بعضی از همسران ایشان که حاضر بودند ، اجازه ورود به زیر کسا را خواستند، ولی حضرت ضمن دعا برای شان، اجازه ورود نداد . بدین وسیله هم مصداق ها را تعیین کرد و هم انحصار مصداق های موجود در افراد مورد نظر را نشان داد.
علاوه بر آن، بعد از نزول آیه هم به صورت های مختلف در صدد معرفی این افراد به عنوان تنها مصداق های اهل بیت بود از جمله نقل شده از زمان نزول این آیه به مدت طولانی و به نقلی تا پایان عمر به هنگام طلوع فجر بر در خانه دخترش زهرا (س) می آمد . با صدا کردن آنان برای نماز و خواندن این آیه ، آنان را به عنوان اهل بیت معرفی می نمود.(4)
ذ_ در مورد مصداق های اهل بیت، مفسران اهل سنت نظر های دیگری داده اند که هیچ کدام به دلایل محکم از قرآن یا حدیث مستند نمی باشد و همه برداشت های غیر متقن افراد است.
پی نوشت ها:
1. هود (11) آیه73.
2. احزاب (33) آیه 33.
3. مائده (5) آیه 6؛احزاب، آيات 28 به بعد .
4. در المنثور، ج5،ص199.
