کیفیت بهشت و جهنم

پرسش: در باره کیفیت بهشت و جهنم مثل اینکه در بهشت هر چه می خواهیم فراهم می شود یا ... توضیح دهید.
پاسخ:
@@پرسشگر گرامی با سلام سپاس از ارتباط تان با این مرکز
در باره بهشت و جهنم و کیفیت آن جای سخن بسیار است. خداوند برخی از ویژگی های بهشت و جهنم را در آیات متعدد قرآن بیان کرده، ولی مزایا و خصوصیات نعمت های بهشت، هم چنین رنج ها و شداید نعمت های دوزخ در عالم آخرت برای انسان هایی که اکنون در قید حیاتند و در این جهان زندگی می کنند، درک ناشدنی و غیر قابل توصیف است، زیرا شناختی که مردم دنیا از ملایمات و ناملایمات دارند، در حدود نعمت ها و عذاب هایی است که در ایام عمر خود با آن ها رو به رو شده و لمس کرده، یا از زبان دیگران شنیده و تصوّر نموده اند.
اما چگونگی نعمت و عذاب الهی و کیفیت و کمیّت لذایذ و عذاب ها آن قابل قیاس با دیده ها و شنیده های این جهان نیست. نمی توان آن ها را معیار شناخت ملایمات و ناملایمات قرار داد.
این امر باعث شده بهشت و دوزخ در قالب تمثیل ها و استعاره هایی برای مردم بیان شود. بسا آنچه بیان شده، با حقیقت تفاوتی آشکار داشته باشد. نارسایی درک و کوتاهی اندیشه مردم دربارة بهشت و دوزخ با تعبیرهای مختلفی در کتاب و سنت، خاطر نشان گردیده،مثلا قرآن دربارة بهشت می گوید:
"هیچ کس نمی داند در مقابل اعمال خیری که پاکان و نیکان در این جهان انجام می دهند، چه نعمت هایی که مایه روشنی چشم است، در جهان غیب برای آنان فراهم شده است".(1)
در تفاسیر شیعی و سنی ذیل این آیه حدیثی از رسول گرامی اسلام(ص) بدین مضمون نقل شده: "خداوند فرموده: برای پاداش بندگان شایسته و درستکارم، نعمت هایی آماده کرده ام که نه چشمی آن ها را دیده و نه گوشی شنیده و نه بر قلب بشری خطور کرده است".(2)
این گونه نعمت ها اگر وصف آن بیان نشده، برای آن است که انسان ها نمی توانند در دنیا آن را درک نمایند، مثلاً خداوند می فرماید: "در بهشت هر آنچه که انسان بخواهد و اراده کند، فراهم است".(3)
شاید ندانیم آن جا چه اراده خواهیم کرد و چه چیزهایی می‌خواهیم اما همه چیز به محض اراده، تحقق می یابد. در آیة دیگر در وصف بهشت می گوید: " در آن جا هیچ سخن بیهوده و بی‌معنا و فاسد نمی شنوند".(4) یعنی آن چه که با طبع انسانی سازگار است و انسان در دل آرزوی آن دارد و هیچ گاه در دنیا محقق نمی شود، در آن جا مهیّا است.
اما در مجموع از آیات قرآن به دست می آید که لذت ها و خوبی ها و نیکی ها و همه چیز که در بهشت برای انسان فراهم است، به صورت خالص و بی هیچ رنج و عیب و کاستی وجود دارد. همه چیز به صورت کامل خود، بدون هیچ نقص وجود دارد، در حالی که هیچ چیزی در دنیا، این گونه نیست.
اگر لذت باشد، همراه با درد و غم و رنج و سختی است؛ تازه پس از مدتی انسان از آن دلزده و سیر می شود، در حالی که در بهشت هیچ گاه چنین نمی شود.
هیچ چیز جنبه تکرار ندارد. همه چیز برای انسان نو و تازه است، حتی نعمت های مادی که در قرآن اشاره شده است.
هر چیزی که انسان در دنیا آرزو دارد و می خواهد و به آن دست نخواهد یافت، در بهشت فراهم است، حتی چیزهایی که به ذهن و اندیشه انسان ها خطور نمی کند اما با خواسته های درونی انسان ها هماهنگ است. بنابراین زندگی دنیوی و اخروی اصلاً قابل مقایسه با هم نیست.
در مورد جهنم نیز، آتش های دنیا بدن را می سوزاند، ولی آتش دوزخ به دل نیز سرایت می کند و جسم و جان را یک جا می سوزاند.
سوختن در آتش و دیگر عذاب‏هاى ذکر شده در نصوص دینى واقعى است، نه صرف تشبیه. البته عذاب آتش آخرت با این عالم تفاوت‏هاى بسیارى دارد؛ و میزان سوزش آن با آنچه در دنیا رخ مى‏دهد قابل قیاس نیست.
حضرت امام (ه) در کتاب شریف چهل حدیث (5) مى‏نویسند: «بین سوزش عذاب آخرت و دنیا از چند جهت تفاوت هست:
1.از آتش دنیا فقط بدن مى‏سوزد؛ ولى آتش آخرت روح و دل را هم مى‏سوزاند و این فوق العاده عظیم و فوق تصور است:« التى تطّلع على الافئدة»؛
2. آتش دنیا خالص نیست و تا با اکسیژن ترکیب نشود نمى‏سوزد؛ ولى آتش آخرت خالص است و سوزش فوق‏العاده دارد؛
3. در دنیا ادراکات ضعیف است، ولى در آخرت همه چیز به کمال نهایى خود رسیده و ادراک آدمى قوى است. از همین رو سوزش افزون‏ترى احساس مى‏کند؛
4.در دنیا پس از رسیدن سوزش به استخوان احساس سوزش کم مى‏شود، ولى در جهنم خداوند مجددا گوشت تازه مى‏رویاند و از تخفیف عذاب جلوگیرى مى‏کند.
همچنین در ص 23 کتاب یاد شده روایتى را از کتاب «علم الیقین» شیخ صدوق نقل نموده‏اند که ترجمه آن چنین است:
«روزى در حالى که رسول‏خدا(ص) نشسته بود، جبرئیل امین خدمتش آمد؛ افسرده و محزون و رنگش متغیر بود. پیغمبر فرمود:چرا تو را افسرده و محزون مى‏بینم؟ گفت: چرا چنین نباشم در صورتى که امروز دم‏هاى جهنم گذاشته شد ....خدا امر فرمود به آتش، هزار سال برافروخته شد تا سرخ شد. بعد از آن امر فرمود به آن، هزار سال افروخته شد تا سفید گردید. پس از آن امر فرمود به آن، هزار سال افروخته شد تا سیاه شد و آن سیاه و تاریک است. پس اگر یک حلقه از زنجیرى که بلندى آن هفتاد ذراع است، بر دنیا گذاشته شود، دنیا از حرارت آن آب مى‏شود. اگر قطره‏اى از «زقوم» و «ضریع» آن در آب‏هاى دنیا بچکد، از گند آن همه مى‏میرند.
قرآن شریف درباره حیات جاودان بهشتیان فرموده است.
"بهشیان طعم مرگ را نمی چشند و پس از مرگی که در پایان عمر دیده اند، مرگی نخواهند داشت.(6)
نه تنها مرگ در عالم آخرت نیست، بلکه پاره ای از دگرگونی های ناشی از تقابل و ناهمگونی که در دنیا دیده می گردد، در آخرت مشاهده نمی شود، از آن جمله دربارة آسایش و رفاه اهل بهشت در زمینة گرما و سرما آمده است:
"بهشتیان در عالم آخرت از تضاد گرما و سرما که دو عامل ناراحت کننده است، مصونند و در آن جا نه آفتاب مشاهده می کنند و نه زمهریر".(7)
در مورد بهشت و جهنم احادیث فراوانی نیز مطرح است که در آن ها به جزئیات بیش تری از بهشت و جهنم و عذاب و نعمت های آن اشاره شده است، ولی از نظر سندی همه آن ها قابل اعتماد نیستند. هرچند بسیاری از آن ها هم صحیح بوده و در کتب معتبر شیعه و سنی نقل شده اند. همه این اطلاعات صحیح در مورد بهشت و جهنم یا وحی قرآنی بوده اند یا وحی غیر قرآنی؛یعنی پیامبر از راه غیب به آن ها علم پیدا کرده،هرچند در قرآن نیامده و یا خود حضرت در سفر معراج از نزدیک مشاهده نموده و برای اصحاب بازگو فرموده است.
چیزی که هیچ کس قبل از مرگ از آن مطلع نیست، وضع خودش در محاسبه الهی و جایگاهی است که در قیامت خواهد داشت است، نه اینکه اصلا از درجات و مراحل و ویژگی های آخرت بی اطلاع باشد، زیرا چنان که ذکر شد،آیات و روایات در این خصوص بسیار است.

پی‌نوشت ها:
1. سجده (32) آیة 17.
2. تفسیر مجمع البیان، ج 7 و 8، ص 331؛ اتشارات دارالعرفیه، بیروت،1408 ق؛
تفسیر درالمنثور، ج 5، ص 276،نشر دارالفکر ، بیروت، 1403 ش.
3. زخرف (43) آیة 71.
4. مریم (19) آیة 62.
5. امام خمینی، شرح چهل حدیث ،برگرفته از صفحات 20 تا 23،نشر موسسه نشر آثار امام 1378 ش
6. دخان(44) آیة 56.
7.انسان (76) آیه 13.