با سلام میخواستم در مورد حکم سود بانکی و چیزی که به آن بانکداری بدون ربا گویند سوال کنم.آیا سود بانکی مصداق ربا نیست؟طبق قرآن چنین معاملاتی مصداق بارز ربا است.چطور چنین کاری توجیه و تایید میشود؟حکم شرع در این مورد چیست؟(با توجه با اینکه امروزه عده ای از مردم از سود بانکی به عنوان منبع در آمد استفاده میکنند)
پرسشگر گرامی با سلام سپاس از ارتباط تان با این مرکز.
برای پاسخ به سوال شما ما نکاتی را در ذیل بیان می کنیم. امیدواریم که دقت کنید تا به پاسخ سوال خود برسید:
رباخوارى حرام است و سود بانكى اگر مصداق ربا باشد، حرام است.
ربا چه از اشخاص باشد و چه از بانك حرام است.
امّا ربا چيست و آيا سود بانكى ربا است؟
فقها ربا را دو گونه دانستهاند:(1) رباى قرضى و معاملى.
1. رباى قرضى اين است كه شخصى يا بانك پولى را به ديگرى به مدّت مثلا يك سال قرض الحسنه مىدهد، به شرط اين كه بيش از آن پول دريافت كند. شرط اضافه باعث رباى قرضى مىشود. اگر كسى صد هزار تومان به ديگرى قرض بدهد ، به شرط اين كه موقع باز پرداخت صد و ده هزار تومان به صاحب پول بدهد، اين اضافه حرام است.
2. ربا معاملى اين است كه در معاملات اجناسى كه با وزن و كيل كردن خريد و فروش و مبادله مىشوند، اگر جنس با همان جنس خريد و فروش يا مبادله شود، نبايد يك طرف اضافهتر باشد، مثلاً صد كيلو گندم را نمىتوان به صد و ده كيلو گندم فروخت يا ده كيلو برنج ايرانى را با بيست كيلوى برنج خارجى خريد و فروش كرد، بلكه يا اصلاً نبايد اين طور معامله كرد و يا اگر جنس به همان جنس معاوضه و مبادله شد، بايد هر دو هم وزن باشند.
در اين موارد مى تواند ده كيلو برنج ایرانی را به ده هزار تومان بخرد و بيست كيلو برنج خارجى را به ده هزار تومان بفروشد كه در حقيقت برنج با پول فروخته شده، نه برنج با برنج.
امّا سود بانكها (بر اساس مصوّبه مجلس شوراى اسلامى و تأييد شوراى محترم نگهبان و با اعتماد بر بانكها كه به شرايط مصوّب عمل مى كنند) نه از نوع رباى قرضى است و نه از نوع رباى معاملى؛ يعنى بانكها پول به كسى قرض الحسنه نمى دهند. تا اضافه گرفتن آنها ربا باشد، بلكه معاملات بانكى انجام مى دهند، مثلاً بانك يك ميليون تومان به عنوان جعاله به شخصى كه مى خواهد خانهاش را تعمير كند مى پردازد و به صورت قسطى (ماهانه) يك ميليون و پانصد هزار تومان به مدت سه سال دريافت مى كند، يا اين كه بانك سه ميليون تومان براى ساخت و ساز خانه به شخص به عنوان شركت در ساختمان آن خانه پرداخت مى كند، در نتيجه بانك با صاحب خانه به اندازه سه ميليون تومان شريك هستند و بعد بانك سهم خودش را به صاحب خانه به طور قسطى به مدّت ده سال به قيمت هفت ميليون تومان مى فروشد. در اين صورتها سود بانكى نه رباى قرضى است و نه رباى معاملى. همين طور سودى را كه بانك به صاحبان سپرده پرداخت مى كند، چون صاحبان سپرده كوتاه مدت يا دراز مدّت پول شان را به بانك قرض الحسنه نمى دهند تا اضافهاى بگيرند و ربا باشد. فقها و مراجع فعلى مى فرمايند: اگر بانك و سپرده گذاران و سپرده گيرندگان به شرايط مندرج در قرارداد عمل كنند، از نظر شرعى بدون اشكال است.(2)
همان طور که معاملات بانکی بدون اشکال است، معاملاتی که افراد با پول انجام میدهند، اگر طرفین بر اساس قرارداد شرعی عمل نمایند، اشکالی ندارد، مثلاً فردی یک میلیون تومان به دیگری میدهد که او با این پول کاسبی انجام دهد و هر چه که استفاده کرد، طبق قرارداد (یک پنجم، یک سوم، یک دوم، یک چهارم) به صاحب پول پرداخت شود یا ماهیانه علی الحساب مبلغی پرداخت شود و در پایان قرارداد محاسبه شود و با یکدیگر مصالحه نمایند، اشکالی ندارد.
معاملات شرعی مانند مضاربه و جعاله میباشد، ولی دادن پول به عنوان قرض و شرط سود و بهره، ربا محسوب میشود.
بنابراین در صورتی که طبق مقررات بانک ها عمل شود ،گرفتن سود و گذراندن زندگی از این طریق اشکالی ندارد.
لطفا هرگاه سوال شرعی می پرسید ،نام مرجع تقلید خود را ذکر کنید تا بر اساس نظر مرجع شما پاسخ بدهیم.
پى نوشتها:
1. تحريرالوسيله، ج 1، ص 536.
2. توضيح المسائل مراجع، ج 2، ص 808؛ آیت الله فاضل ، جامع المسائل، ج 1، ص 286؛ آیت الله مکارم ، استفتائات جديد، ج 2، ص 578؛ آیت الله تبریزی، استفتائات جديد، ج 1، ص 479؛ آیت الله خامنه‌ای، رساله اجوبة الاستفتائات ، س 1922 و 1923.
