اسناد نهج البلاغه

با سلام و تشكر به خاطر ارتباطتان با اين مركز
سيد رضى (ره) گذشته از مقام فقاهت و تبحرى كه در تفسير قرآن و ساير علوم دينى داشته، شيفته ادبيات و فن بلاغت بود و از مهم ترين انگيزه هاي سيد رضى در تأليف «نهج البلاغه» اين بوده كه بهترين سخنان و كلمات بليغ و كوتاه و پر معناى امير بليغان و پيشواى فصيحان، اميرالمؤمنين على (ع) را جمع آوري نمايد. در تدوين سخنان حضرت، منظور فقهى و ... نداشته تا سلسله سند و راويان آن ها را نقل كند. از اين رو اين مجموعه را «نهج البلاغه» يعني «راه و روش بلاغت» نام نهاده است.
اما غفلت از اين نكته سبب شده كه برخى غافلان يا مغرضان در آن تشكيك كنند ، مخصوصا آن ها كه تصور مى كردند وجود نهج البلاغه به خاطر محتواى مستدل و بسيار عالى آن ممكن است سندى بر حقانيت مذهب شيعه و دليلى بر فضيلت و برتري اميرالمؤمنين على (ع) بر تمام صحابه گردد . اين را بهانه و دستاويزى براى منزوى ساختن اين كتاب ارزشمند در افكار عمومى مسلمانان قرار دادند.
ولى از آن جا كه نهج البلاغه داراى متنى قوى و محتوايى عالى است، خوشبختانه اين وسوسه ها تاثيرى در افكار انديشمندان اسلامى نگذاشته و علماى اسلام (اعم از شيعه و سنى ) و علماي غير مسلمان (1) زبان به توصيف و ستايش آن گشوده و اسرار و دقائق آن را تبيين كرده اند، همچنان كه قرآن كريم را مفسران زيادى تفسير كرده و مترجمان بسيارى آن را به زبان هاى گوناگون ترجمه نموده اند، نهج البلاغه را نيز بسيارى از علماى شيعه و اهل سنت شرح داده اند و به زبان هاى متعددى ترجمه شده است. چنان كه علامه اميني در كتاب الغدير، نام 81 كتاب را كه در شرح يا ترجمه نهج البلاغه تا زمان وى نوشته شده است ،ذكر مى كند.(2)
ابن ابى الحديد معتزلى يكى از علماى بزرگ اهل سنت در كتاب شرح نهج البلاغه مى گويد:
«بسيارى از سران اهل هوا و هوس ‍ادعا مى كنند كه قسمت اعظم خطبه هاى نهج البلاغه سخنانى است كه توسط برخى از فصيحان شيعه از جمله سيد رضى قدس سره انشا گرديده و به امام على عليه السلام نسبت داده شده و در حقيقت سخن او نمى باشد!
اين گونه افراد كسانى هستند كه چشمان شان در اثر عصبيت و عناد كور گشته و از صراط مستقيم منحرف شده اند و هيچ گونه اطلاع و آشنائى با شيوه هاى سخن گفتن ندارند» (3)
در ادامه ابن ابي الحديد استدلال روشن خود را درباره حقانيت نهج البلاغه اين گونه بيان مي كند كه:
« شما كه در نهج البلاغه تشكيك مى كنيد، از دو حال خارج نيست يا اينكه مى گوئيد تمام نهج البلاغه ساخته ديگران است ، يا برخى از آن :
صورت اول قطعا باطل است چون كه صحت اسناد بعضى از آن به امير المومنين عليه السلام به تواتر ثابت شده است و ما به آن يقين داريم و تمام يا اكثر محدثان و تاريخ نويسان ، غير شيعه بسيارى از خطبه هاى نهج البلاغه را نقل كرده اند و چون كه شيعه نيستند نمى توان به آن ها غرض ورزى خاصى را نسبت دهيم .
اما صورت دوم و ادعاى اينكه بخشى از نهج البلاغه گفته هاى امام على عليه السلام نيست ، اين احتمال نيز نادرست است زيرا كسى كه با سخنرانى و خطابه مانوس باشد و ذوق ادبيات عربى داشته و از علم بيان چيزى بداند حتما ميان كلام فصيح و غير آن و همچنين ميان كلام فصيح و فصيح تر فرق مى گذارد، اگر كتابى به دستش رسد كه در آن سخنان جمعى از گويندگان مشهور با سخنان فقط دو نفر از آنان نوشته شده باشد ، حتما ميان آن دو سخن فرق مى گذارد و شيوه سخن گفتن هر كدام را مى شناسد، مثلا اگر در لابه لاى ديوان شعر ابى تمام كسى ابياتى را از پيش خود اضافه كند، افراد با ذوق و شعر شناس به راحتى آن اشعار دخيل را تشخيص مى دهند. اگر در نهج البلاغه دقت كنيد ، خواهيد ديد تمام آن همچون آب زلال واحد و با يك شيوه و يك نفس گفته شده و همانند جسم بسيطى است كه ماهيت تمام اجزاي آن يكسان است .(4)
در عين حال برخي از علماي شيعه براي دفع اين تشكيكات، تحقيقات گسترده اي را انجام داده اند . كتب متعددي در زمينه مصادر و اسانيد و منابع نهج البلاغه تأليف نموده اند كه از جمله جامع ترين كتاب ها در اين زمينه به كتاب ارزشمند «روش ‏هاى ‏تحقيق ‏در اسنادو مدارك ‏نهج ‏البلاغه» مي توان اشاره نمود.
متن كامل اين اسناد و مدارك را در پايگاه تخصصى نهج البلاغه وابسته به مركز جهانى اطلاع رسانى آل البيت (عليهم السلام) مي توانيد مطالعه نمائيد.
الف: اسناد و مدارك خطبه‏هاى نهج البلاغه:
http://www.balaghah.net/nahj-htm/far/id/library/raveshha/002.htm#link6
ب: اسناد و مدارك نامه‏هاى نهج البلاغه
http://www.balaghah.net/nahj-htm/far/id/library/raveshha/010.htm#link7
ج: اسناد و مدارك حكمت‏هاى نهج البلاغه
http://www.balaghah.net/nahj-htm/far/id/library/raveshha/012.htm#link8
همچنين براي مطالعه تفصيلي كتاب مذكور و ساير كتبي كه پيرامون اين مطلب نوشته شده مي توانيد به آدرس زير مراجعه نمائيد.
http://www.balaghah.net/nahj-htm/far/id/library/main.htm
متن كتاب مذكور و ساير كتاب هاي مربوط به نهج البلاغه در نرم افزار «دانشنامه علوي» محصول «مركز تحقيقات اسلامي نور» نيز جمع آوري شده كه براي آشنايي با اين نرم افزار و خريد اينترنتي آن مي توانيد به آدرس زير مراجعه نمائيد.
www.noorsoft.org/modules.php?name=Content4&pa=showpage4&pid=21

پي نوشت ها:
1. مراجعه شود به کتاب «در پيرامون نهج البلاغه»، ص 39.
2. الغدير، ج‏4، ص 256.
3. شرح ابن ابي الحديد، جلد 10 صفحه 128.
4. همان.