می گویند نمازی که با حضور قلب نباشد مقبول نیست، با توجه به این که نمی توانیم از شروع نماز تا پایان آن تمرکز داشته باشیم ....

پرسش: می گویند نمازی که با حضور قلب نباشد مقبول نیست، با توجه به این که نمی توانیم از شروع نماز تا پایان آن تمرکز داشته باشیم ، پس در این صورت نماز نخوانیم؟
پاسخ:‌
اگر نماز با شرایط صحت انجام پذیرد، نماز صحیح بوده و به وظیفه دینی و شرعی عمل شده است.
در شرایط صحت نماز، حضور قلب شرط نمی باشد، یعنی همین که نماز را با اجزا و شرایط ( که در رساله ذکر شده) به جا آوریم ، تکلیف از ما ساقط شده و مورد بازخواست قرار نمی گیریم، اما برای این که نماز مقبول درگاه الهی شود، علاوه بر شرایط صحت، شرایط دیگری نیز دارد.
یکی از شرایط قبولی نماز، حضور قلب است، چنان که روایات زیادی در این باره از معصومان (ع) نقل شده است اما اوّلاً حضور قلب مراتب دارد و هر کس به مرتبه ای از حضور قلب می رسد. کم ترین رتبة حضور آن است که نمازگزار بداند چه می کند و چه می گوید، از این رو براساس همان مرتبه ، درجه قبولی متفاوت است. امام باقر (ع) می فرماید: « از بنده خدا گاهی نصف نماز او و گاهی یک سوم و یا یک چهارم و یا یک پنجم پذیرفته می شود. به طور کلی از نماز آن مقدار که با حضور قلب بوده است قبول می گردد».(1)
ثانیاً اگر در همة حالات نماز، انسان تمرکز نداشته باشد و خللی ایجاد گردد، با انجام نافله (نمازهای مستحبی) قابل ترمیم و جبران است. در دنبالة روایت فوق امام علی (ع) می فرماید: «خدا نماز را به نافله ها تمام می کند».(2) امام خمینی (ره) می گوید: « معلوم است ما خالی از سهو و نسیان و اختلال حواس و دیگر امور منافی با نماز یا کمال آن نیستیم و خدا به لطف خود نوافل را قرار داده تا جبران (کاستی و) نقایص آن را بنماییم. البته لازم است حتی الامکان غفلت از این امر نکنیم و نوافل را ترک ننماییم»(2)
ثالثا ًاین منطقی نیست که برای نرسیدن به کار کامل از انجام ناقص دست برداریم .
عقل حکم می کند که انسان هر چیز ناقص را به کامل آن تبدیل کند ،نه آنکه ناقص را هم از دست بدهد . کسی که غذای خود را نیمه کاره می خورد و یا به اندازه کافی غذا ندارد ، آیا منطقی است بگوید : چون کاملاً سیر نمی شوم ، پس اصلاً غذا نمی خورم ؟ قاعده کلی می گوید: « هر چه به طور کامل درک نمی شود، به طور کامل ترک نمی شود».
آب دریا اگر نتوان کشید هم به قدر تشنگی باید چشید
فراموش نکنید کسانی که نماز را با حضور قلب می خوانند، یک دفعه به این مقام نرسیده اند، بلکه به تدریج مراحل کمال را پشت سر گذاشته اند، پس نماز را باید به هر شکل خواند، ولی به تدریج در بهسازی و کسب حضور قلب همت گماشت که رسیدن به کمال در هر مرحله تدریجی است.
پی نوشت ها :
1 – وسائل الشیعه، ج3، ص 52.
2 – همان.
3 – چهل حدیث، ص 441، با تلخیص.