خمس در زمان پیامبر(ص) و حضرت علی(ع) چگونه گرفته می شد. به چه کسانی می رسید؟.

پاسخ:یكی از واجبات مهمّ مالی در اسلام «خمس» است كه از فروع دین و جزء عبادات شمرده می‏شود. از این رو باید با قصد قربت انجام گیرد. تمام مذاهب اسلامی (شیعه و سنی) در اصل وجوب خمس، اتفاق نظر دارند. تنها اختلاف میان آنان، موارد و مصارف آن است؛ لذا بیشتر اهل سنّت بر این باورند كه تنها به غنایم جنگی و گنج خمس تعلق می‏گیرد.(1) امّا فقیهان شیعی معتقدند: خمس در هفت چیز واجب است:
1. غنایم جنگی، 2. غواصی (اشیایی كه با فرورفتن در آب دریاها به دست می‏آید)، 3. گنج، 4. معدن، 5. سود تجارت، 6. مال حلال مخلوط به حرام، 7. زمینی كه كافر ذمی از مسلمان بخرد.
پنج قسم اول مورد اتفاق شیعه و دو قسم اخیر نظر مشهور آنان می‏باشد.

در زمان رسول خدا (ص) و امام علی (ع) نیز خمس گرفته می‏شد. زیرا در قرآن به آن تصریح شده است درآیه 41 سوره انفال آمده است:. (واعلموا انما غنمتم من شیء فان لله خمسه و للرسول و لذی القربی و الیتامی و المساكین و ابن السبیل ان كنتم امنتم بالله و ما انزلنا علی عبدنا یوم الفرقان یوم التقی الجمعان و الله علی كل شیء قدیر ) وطبیعی است که پیامبر وامام علی (ع) به آن عمل نمایند .
اولین باری كه در تاریخ اسلام خمس گرفته شد، بعد از جنگ بدر بود كه آیه خمس در مورد غنایم نازل شد. بعد در سیره پیامبر و امام علی و دیگر امامان معصوم (ع) به مرور زمان با توجه به شرایط زمان و مكان حد و مرزهای خمس مشخص شد. چنان که در نهج البلاغه به خمس تصریح شده است ; در قصار الحكم شمارهء 270فرموده : اموال بر چهارقسم است :« ... والخُمس فوضعه الله حیث وضعه »

امام صادق(ع) نیز فرمود: «هرگاه غنیمت را نزد پیامبر(ص) می‌آوردند، آن را پنج قسمت تقسیم می‌کرد: یک قسمت آن را خودش برمی‌داشت و بقیه را بین جنگجویان تقسیم می‌نمود. یک پنجم را که خود برمی‌داشت به پنج قسمت تقسیم می نمود، که یک قسمت را خودش بر می داشت و چهار قسمت دیگر را بین خویشاوندان، مساکین، یتیمان و در راه ماندگان تقسیم می‌کرد. امام علی(ع) نیز چنین می‌نمود».(2)

درباره وضع عقیل باید گفت: در آن زمان بیشتر مردم از نظر اقتصادی وضع مطلوب و مناسبی نداشتند و درآمدها بسیار محدود بود. کسانی که وضع مطلوبی داشتند، کم بودند. عقیل نیز از جمله افرادی بود که به دلیل كثرت فرزند وضع اقتصادی مناسبی نداشت.
حضرت علی(ع) و فاطمة زهرا(س) نیز در آغاز زندگی مشترک خود همانند بیشتر مسلمانان وضع اقتصادی خوبی نداشتند. علی(ع) وضع زندگی خود را چنین توصیف می‌کند: «با فاطمه، دختر رسول خدا ازدواج کردم، در حالی که تُشکی به جز پوست گوسفند، که شب‌ها بر آن می‌خوابیدیم و روزها بر آن به شتر علوفه می‌دادیم ، نداشتیم».(3)
مهم‌تر از همه آن که آنان به عنوان الگوهای عملی جامعه ، زهد را (که یکی از مهم‌ترین ارزش‌های الهی است) رعایت می‌کردند.

پی‌نوشت‌ها:
1- ر.1ك: مغنیه، محمدجواد، الفقه علی المذاهب الخمسة، ص 186 و خویی، سیدابوالقاسم، مستند العروة الوثقی، كتاب الخمس، ص 197.
2ـ وسائل الشیعه، ج 6، ص 356.
3ـ دانشنامه امام علی(ع)، ج 7، ص 276.