راه تشخیص روایات صحیح از غیر صحیح چیست؟

ملاک تشخیص روایات صحیح از غیر صحیح :
1 موافقت روایت با قرآن : پیامبر(ص)فرمود: «بر هر حقی ، حقیقتی است و بر هر راه درستی ، نور وچراغی هست . پس آن چه از روایات مطابق قرآن باشد، آن را مورد عمل قرار بدهید و آن چه را مخالف قرآن باشد، رها کنید».(1)
امام صادق (ع) فرمود:«احادیثی که موفق قرآن نباشد، باطل است ».(2)
پیامبر (ص) در سرزمین منی برای مردم خطبه خواند و فرمود: «ای مردم ! آن چه از من به شما رسید و ازمن نقل کردند، اگر موافق قرآن باشد، آن را گفته ام و قبول دارم و آن چه که مخالف قرآن باشد، آن را نگفته ام ».(3)
2 مخالفت روایت با شهرت : اگر روایتی مخالف با روایات مشهور باشد یا مخالف با ضرورت مشهوری باشد،(4) آن روایت را قبول نمی کنیم و به آن روایت شاذ و نادر می گوییم .
3 مخالفت احادیث با عقل ناب و مستقلات عقلی :
روایاتی که در کتاب های روایی نقل شده ، چون دارای چند واسطه است ، باید دربارهء هر یک از واسطه ها و راوی ها تحقیق بشود که آیا این شخص که روایت رااز امام (ع) شنیده و به دیگری ، گفته و دیگری هم به سومی و او هم به چهارمی انتقال داده ، همه ، انسان های درستکار و موثّقی بوده اند یا نه ؟ این کار از عهدهء هر کس بر نمی آید، بلکه فقهای عظام و کسانی که حدیث های صحیح را تشخیص می دهند، باید سند روایت را مورد تحقیق قرار دهند. این تحقیق و جست و جو را «بحث سندی » می گویند. بعد از تشخیص صحّت سند، نوبت به دلالت و فهم مضمون آن حدیث می رسد. در فهم دلالت حدیث ، باید انسان تشخیص بدهد این کلام را که امام(ع) به فلان شخص گفته، تقیه یا مسئلهء دیگری درکار نبوده یا فهم آن شخص ، چقدر بوده است . گاهی شخصی که از امام سؤال می کند، کم سواد یا بی‌سواد و عامی است ، ولی یک وقت فرد عالم و دانشمندی است .
بنابراین ، فهم تشخیص روایات صحیح از غیر صحیح کار بسیار مشکلی است و هر کس نمی تواند در این کارها وارد شود; از این رو نمی توانیم حدیثی را به راحتی ردّ و یا قبول کنیم . روایاتی که باعقل جور در نمی آید، باید دید با عقل چه کسی جور در نمی آید.
گفته‌اید: بعضی از روایات با علم سازش ندارد. اگر روایتی داشتیم که با علم قطعی و یقینی جور درنیامد، باید آن روایت را با کسانی که از فنّ حدیث شناسی آگاهی دارند، در میان گذاشت . اگر ایشان گفتند که این حدیث صحیح نیست ، آن وقت می پذیریم ، وگرنه نمی توانیم به سادگی روایتی را دروغ بپنداریم .
--------------------------------------------------------------------------------------------------------
پی‌نوشت‌ها:
1 . وسائل الشیعه ، ج 18 ص 78
2 . همان .
3 . همان ، ص 79
4 . همان ، ص 80