رابطة مؤمنان با یکدیگر چگونه باید باشد؟
اصول اساسی رابطة مؤمنان با یکدیگر در قرآن کریم و روایات معصومان علیهم السلام به مناسبت‌های مختلف و با عبارت‌های گوناگون بیان شده است، فهرست کردن همة آنها با توضیح، از حوصله خارج است. از این رو فقط به پاره‌ای از آنها اشاره می‌شود:
1ـ دوستانه و ولایتمدارانه: قرآن کریم رابطه مؤمنان را با یکدیگر "دوستانه" و بلکه "ولایتمدارانه" معرفی کرده "والمؤمنون والمؤمنات بعضهم اولیاء بعض"(1)
ولایت به معنی نزدیکی دو چیز به یکدیگر است و بیشتر به به معنی دوستی، سرپرستی و صاحب اختیار بودن، نیز به معنی یاری و پشتیبانی کردن است. بنابر این زنان و مردان مؤمن از یک سو باید یاور و دوستدار یکدیگر باشند و از دیگر سو بر یکدیگر "ولایت" دارند و می‌توانند در برخی کارها و امور دخالت کنند. چون چنین ولایتی را خداوند به آنان داده است، حق دارند در برابر کارهای حرام و ناشایست دیگران یا در برابر ترک وظایف دینی و اخلاقی و اجتماعی‌شان احساس مسئولیت کنند و به امر به معروف و نهی از منکر بپردازند.(2)
2ـ برادرانه: قرآن کریم مؤمنان را برادر (و خواهر) یکدیگر معرفی کرده (انما المؤمنون اخوة)(1) بنابر این نه تنها باید در غم و شادی یکدیگر شریک باشند، بلکه از تمامی حقوقی که برادران نَسَبی در برابر هم دارند (به جز وارثت) برخوردارند(2). از این رو از مسخره کردن، لقب‌های بد نسبت دادن و نام‌های زشت روی یکدیگر گذاشتن غیبت، تهمت، اهانت، فحش دوری جویند.
وجود روابط دوستانه، و برادرانه سبب می‌شود که مؤمنان نسبت به یکدیگر تکالیف و مسؤولیت‌هایی داشته باشند، از جمله:
1ـ اگر بین مؤمنان اختلافی بروز کرد، دیگران ساکت ننشینند و تماشاچی نباشند، بلکه باید تلاش کنند بین آنها صلح و سازش برقرار سازند.(3)
2ـ در سفر از طریق نامه از حال یکدیگر با خبر شوند و در زمان حضور به ملاقات هم بروند.(4)
3ـ هنگام ناراحتی، گرفتاری و مصیبت، همدردی و تشریک مساعی کنند.
امام صادق(ع) ضمن توصیه مؤمنان به تشریک مساعی می‌فرماید: "هر کسی به مصیبتی و گرفتاری که به برادر دینی‌اش رسیده، شادکام شود، از از دنیا نرود تا آن که خداوند او را به آن گرفتاری مبتلا سازد"(5).
4ـ نسبت به هم امین باشند و امانت را به صاحب آن رد کند.(1)
5ـ هرگاه مؤمنی مریض شد، به عیادتش بروند.(2)
6ـ هرچیزی را برای خود دوست دارد و نیکو می‌شمارد، برای برادر دینی‌اش نیکو بداند.(3)
7ـ هرگاه به گواهی و شهادت وی ـ در دادگاهی یا غیر آن ـ نیاز بود، کوتاهی نکند.(4) و در هنگام شهادت آن چه حق است بگوید.
8ـ هرگاه مُرد، برای تشیع جنازه و مراسم کفن و دفن وی حاضر شود.(5)
9ـ وقتی مؤمنی وارد مجلسی شد، بر نشستگان لازم است برای او جا باز کنند.(6)
10ـ مؤمنان باید یکدیگر را بزرگ بشمارند و گرامی بدارند و با خوشرویی برخورد نمایند؛ به یکدیگر سلام بگویند؛ مصافحه کنند (دست بدهند) و اگر از مسافرت آمده است، علاوه بر مصافحه، او را در آغوش بگیرد.(7)
11ـ مؤمن باید حافظ اسرار مؤمن باشد و از افشای اسرار و عیب‌ها و خطاهای آنان پرهیز نماید و عذرخواهی‌های آنان در برابر اشتباهات را بزرگوارانه بپذیرد و آنان را عفو نماید.(1)
12ـ از سرزنش کردن و ملامت نمودن آنان دوری ورزد. پیامبر اکرم(ص) فرمود: "هر که مؤمنی را سرزنش کند، نمیرد تا آن که به آن عمل و خطا و بلایی که دیگران را سرزنش می‌کرد، گرفتار شود".(2)
امام صادق(ع) فرمود: "هر که مؤمنی را سرزنش و ملامت کند، خدا او را در دنیا و آخرت سرزنش (و رسوا) خواهد کرد".(3)
13ـ صداقت و وفاداری به عهد و پیمانش در برابر مؤمنان
14ـ مؤمنان در روابط با سایر مؤمنان باید متواضع و فروتن باشند و آنان را دوستان خویش بدانند و نسبت به کفار و غیر مؤمنان سرفراز و مقتدرانه برخورد نمایند(4) و هرگز آنان را دوستان واقعی خویش نپندارند.
15ـ به نام یا لقبی که بیشتر آن را دوست دارد بخواند و صدایش کند.(1)
16ـ قدرشناسی و دعا گویی نسبت به پیش‌کسوتان و بزرگترها و کسانی که در ایمان به خدا و جهاد در راه خدا و ارائه خدمات به دین و دینداران بر دیگران پیشی گرفتند.
قرآن کریم در توصیف تابعان و مسلمانان که بعد از مهاجران و انصار آمدند می‌فرماید:
"آنها در دعاهاو مناجات خود با خدا می‌گویند: پروردگارا! ما و برادرانمان را که در ایمان به ما پیشی گرفتند، بیاموز و در دل‌هایمان حسد و کینه نسبت به مؤمنان قرار مده! پرودگارا تو مهربان و رحیمی"(2).
تعبیر به "اخوان" ـ برادران ـ و استمداد از خداوند با وصف رئوف و رحیم در این آیه بیانگر روح محبت و صفا و برادری است که بر تمام جامعة اسلامی باید حاکم باشد. هر کسی هر نیکی را می‌خواهد، تنها برای خود نخواهد، بلکه تلاش‌ها و تقاضاها همه به صورت جمعی و برای جمع انجام گیرد، نیز هر گونه کینه و دشمنی و بخل و حرص و حسد از سینه‌ها شسته شود، و این است جامعه اسلامی راستین.(3)
---------------------------------------------------------------------------------------------------------
پی‌نوشت‌ها:
1 و 2ـ توبه (9) آیه 71.
3ـ حجرات (49) آیه 10.
4ـ جهت آگاهی بیشتر به رساله حقوق امام سجاد(ع) و هم چنین کتاب اخلاق شبّر ترجمه محمدرضا جباران، باب پنجم و ششم یا تفسیر سوره حجرات مراجعه شود.
5ـ حجرات، آیه 9 و انفال آیه 1.
6ـ اصول کافی، ج 4، ص 58.
7ـ همان، ص 63.
8، 9، 10، 11، 12ـ اصول کافی، ج 4، ص 8 ـ 447.
13ـ همان، ص 450.
14ـ همان، ص 62 ـ 460.
15ـ همان، ص 62 ـ 58.
16 و 17ـ همان، ص 59.
18ـ مائده (5) آیه 54 و آل عمران (3) آیه 28.
19ـ اصول کافی، ج 4، ص 457.
20ـ حشر (59) آیه 10.
21ـ تفسیر نمونه، ج 23، ص 523.
