آیا این جمله صحیح است: هنگامی که والدین مرتکب گناهی شوند، تقاص گناهان آنها را فرزندان پس می‌دهند؟
قرآن مجید می‌فرماید: «آنها که از وضع آیندۀ فرزندان خود می ترسند، باید از خیانت دربارۀ یتیمان وآزار آنها بترسند».(1) از این آیه استفاده می شود که اثر زیانبار بعضی از گناهان تنها متوجه گناهکار نیست، بلکه شامل حال دیگران نیز می‌گردد. دلیلش آن است:
1-کارهایی که افراد در اجتماع مرتکب می‌شوند، تدریجاً شکل یک سنت به خود می‌گیرد و به نسل‌های آینده منتقل می‌شوند، بنابر این آنها که اساس ظلم و ستم بر یتیمان را در اجتماع می‌گذارند، بالاخره روزی این بدعتِ غلط، دامان فرزندان خود آنها را خواهد گرفت. (2)
دنیا جای مکافات است:
از مکافات عمل غافل مشو، گندم از گندم بروید، جو ز جو
2- حوادث و اتفاقات در این عالم بر اساس علت و معلول صورت می گیرد ؛ بنابراین هر حادثه ای و از جمله تولد فرزندان و تکوین آن ها ، نیز روحیات و آثار شان ، بر اساس علت های خاص خود است و خداوند نیز بر الساس همان چیزی که علت ها اقتضا دارد ، به موجودات فیض می بخشد . پس اگر فرزندی در خلقت جسمانی یا روحی دارای نقص است ، مربوط به علت های آن است.
بنابراین تأثیر کارهای پدر و مادر بر فرزندان ، یکی از آثار وضعی و تکوینی اعمال آنها است و اگر به خداوند نسبت داده می‌شود، به خاطر آن است که تمام آثار تکوینی و خواص علت و معلول به او منسوب است و به هیچ وجه ظلم و ستمی از ناحیه خداوند بر کسی نخواهد شد.
از طرف دیگر عکس این قضیه را در داستان حضرت خضر(ع) و حضرت موسی(ع) می‌بینیم. وقتی که این دو با دیوار کج رو به رو شدند، حضرت خضر به موسی گفت: این دیوار را باید از نو بسازیم، حضرت موسی ناراحت شد و گفت: آنها به ما غذا ندادند، حالا برای آنها کارگری کنیم؟! حضرت خضر فلسفه کارش را چنین بیان کرد: آن دیوار به دو بچه یتیم تعلق داشت و گنجی زیر آن بود.
پدر این دو بچه مردی شایسته و خدمتگزار به دیگران بود، به همین جهت از جانب خدا دستور داشتم دیوار را خراب کرده و از نو بسازم تا پیش از بزرگ شدن بچه‌ها دیوار خراب نشود و گنج زیر آن را دیگران تصرف نکنند.(3)
از مجموع مطالب استفاده می‌شود که عمل خوب و بد پدر بر آینده فرزندان تأثیر دارد. البته لازم نیست عمل پدر، فرزند بلاواسطه را تحت تأثیر قرار دهد. در پاره‌ای از روایات می‌خوانیم آن مرد صالح در داستان پیش، پدر بلاواسطه یتیمان نبود، بلکه از اجداد دور محسوب می‌شد.(4)
آیا تأثیر عمل پدر بر فرزند با عدل الهی سازگار است؟ پاسخ : همان گونه که بیان شد این ها نتیجه طبیعی اعمال و بر اساس قانون علیت است
گناه اثر وضعی دارد که خواه ناخواه تأثیر خود را می‌گذارد. کیفر قانونی نیست تا کسی بگوید پدر ظلم کرده، چرا فرزند باید کیفر ببیند؟! به عبارت دیگر : رابطه عمل و عکس‌العمل چنین امری را اقتضا می‌کند. البته در مقام تکلیف بر انسان‌ها، آن چیزها هم لحاظ می‌شود، یعنی هر انسانی بر اساس توانایی‌ها و استعداد‌های ویژه ای که دارد (که بعضاً از پدران به ارث رسیده) تکلیف می‌شود و خداوند بر اساس عدل با آنها رفتار خواهد نمود و چه بسا اگر از نقص های جسمی باشد ، به نوعی جبران شود. در هر حال باید بدانیم که زندگی در این جهان خلاصه نمی شود و ادامه این زندگی که زندگی برتر است ، جهان آخرت می باشد.
از طرف دیگر نباید چنین بیندیشیم که هرگاه صدمه و مصیبتی بر یک فرد یا یک گروه وارد شد، حتماً مکافات اعمال آنها است، زیرا مصائب این جهان فلسفه‌های دیگری هم دارد. آن چه معتقد هستیم، این است که در این جهان حوادث با هم ارتباط دارند و اعمال یک انسان به گونه های مختلف ظاهر می شود و آثار خود را بر فرزندان وگاهی بر محیط وموجودات دیگر نیز برجای می گذارد.
این حکم شامل همه کارهای خوب و بد پدر نمی‌شود. اجمالاً بر بعضی از کارها مانند ظلم و پامال کردن حقوق دیگران چنین حکمی مترتب است.
---------------------------------------------------------------------------------------------------
پی نوشت:
1 – نساء (4)، آیه 9.
2 – تفسیر نمونه ، ج 3، ص 280.
3 – کهف(18)، آیه 82.
4 – تفسیر نمونه، ج 12، ص 519.
