پرسش 25 . اگر طلب حلالیت، ضرر جانى و غیره داشته باشد باز براى توبه لازم است؟

گناه یا مربوط به حق الله است یا حق النّاس. اگر حق الله را انجام نداده، پشیمانى و عزم برترک گناه و قضاى واجب کافى است اما اگر حق الناس بوده، دو صورت دارد: 1- حق الناس جنبه مالى دارد، مثل این‏که سرقتى و یا مال کسى غصب گردیده است، در این فرض توبه اقتضا مى‏کند علاوه بر پشیمانى و ندامت قلبى، مال سرقت شده مثل و قیمت آن به صاحبش برگردانده شود. اگر از برگرداندن و استرداد مال ابا دارد، به طور غیر مستقیم و ناشناس این کار را انجام دهد. ضرر جانى و غیره در این صورت متصور نیست. 2- اگر حق الناس جنبه حیثیتى و آبرویى دارد، مثلاً غیبت کسى را کرده و یا آبروى شخصى را برده و تهمت زده، بسیارى از فقها حلالیت طلبیدن را لازم ندانسته، بلکه پشیمانى و استغفار را کافى شمرده‏اند. بر فرض لزوم طلب حلالیت، در صورت ضرر جانى و یا کدورت خاطر طرف، این تکلیف ساقط است.