راه تقویت اراده در مقابل سختی‌ها و مشکلات زندگی و در برخورد با گناهان چیست؟
در تقویت اراده عوامل متعدّدى تأثیر گزار هستند که باید رعایت شده و با عواملى که موجب ضعف اراده مىشود مبارزه گردد:
1- اصل مقاومت:
اولین اصلى که باید رعایت شود، اصل مقاومت است که روان شناسان از آن به عنوان «اصل تسلیم ناپذیرى» یاد مىکنند. معناى مقاومت آن است که انسان در برابر شکستها و ناکامىها ایستادگی کند؛ زیرا برخى از شکستها زمینه پیروزىهاى بزرگ را فراهم مىکند. یکى از نویسندگان مىنویسد: هرگاه برایتان مسئلهاى پیش آید که به نظر بسیار مشکل، نا امید کننده و غیر قابل حل مىرسد، آنچه شما را تا حصول پیروزى یارى خواهد کرد، اصل "تسلیم ناپذیرى" است.(1)
2- امید داشتن:
دومین اصلى که نقش بنیادى در تقویت اراده دارد، امیدوارى است. انسان باید در زندگى با امید زندگى نماید. یأس و نا امیدى انسان را از رسیدن به هدف باز داشته و روند زندگى را دچار مشکل مىکند. آن دسته از بزرگان که قلههاى موفقیت را کسب نمودند، امید به زندگى داشتند. از سوى دیگر برخى که در زندگى موفق نبودند، معمولاً نا امید بوده و یأس در زندگى آنها بوده است. "فیلس سیمولک" مىنویسد: "به کار بردن و نگارش کلمات منفى، ویرانگر و مخرّب است. این کلمات قفل‌هایى هستند که بر درهاى ورودىِ هر راه حلى زده مىشود تا ما را براى شکست آماده کند. بر عکس کلمه "آرى" هیجان مىآورد و تحرک مىبخشد...".(2)
3- مبارزه با عادت ناپسند:
یکى از عوامل مهم تقویت اراده، مبارزه با عادتهاى بد و ناپسند است؛ از این رو باید سعى شود با هواهاى نفسانى (که انسان را به اعمال ناپسند مىکشاند) مبارزه شده و از عادات ناپسند جلوگیرى گردد.
"ویلیام جیمز" روانشناس معروف مىگوید: «یک نه گفتن به عادت بد موجب مىشود شخص براى مدّتى تجدید قوا کند و بدین وسیله ضعف ارادة خود را به تدریج بر طرف سازد».(3)
در اسلام نیز به مبارزه علیه هواهاى نفسانى که زمینههاى عادت بد را فراهم مىکند، تشویق شده است. پیامبر (ص) می فرماید:«الشّدید من غلب نفسه؛(4) کسى قوى و با اراده است که بر هواى نفس چیره شود».
4 -تلقین به داشتن اراده قوى:
یکى از عوامل مهم تقویت اراده، تلقین کردن است. انسان باید این گونه باور داشته باشد که «من مىتوانم بر مشکلات پیروز شوم. من مىتوانم در امتحان موفق شوم. من اراده قوى و پولادین دارم».
در این خصوص سخنى از ناپلئون شنیدنى است: "باید کلمه "نمىشود" از قاموس زندگى و از لغت محو گردد و از شنیدن واژههاى "نمىشود، نمىتوانم و نمىدانستم" نباید استفاده کرد...".(5)
5- داشتن هدف روشن:
متأسفانه آن عدّه که دچار ضعف اراده مىشوند و از فعالیتهاى موفقیّتآمیز دست بر مىدارند، آنانى هستند که هدف معیّن و تعریف شده ندارند. اینان فعالیتهاى خویش را نیمه کاره رها مىکنند. براى تقویت اراده باید اهداف معیّن داشت.
6- تمرین تمرکز حواس:
تمرین تمرکز حواس یکى از راههاى تقویت اراده است. براى تمرکز حواس باید نظم و انضباط در همة امور زندگى ایجاد کرده و با برنامه ریزى فعالیتهاى خویش را پیش برد.
7- انجام وظایف الهى:
یکى از عوامل مهم تقویت اراده، انجام وظایف الهى و حاضر دانستن خداوند در همه صحنههاى زندگى است. نماز را اوّل وقت خواندن، مقررّات الهى را رعایت نمودن، دوری از گناه، هر کدام مهمترین عامل تقویت اراده به شمار مىآید. کسى که روزه مىگیرد، با تمام هوسها و رذایل اخلاقى مبارزه مىکند. کسى که به عبادت خداوند مىپردازد، آرامش روانى پیدا مىکند. آرامش روانى مؤثرترین عامل تقویت اراده است. یکى از بزرگان مىگوید: «خداوند بزرگترین گنج آرامش من است. من دیگر شتاب نخواهم کرد. او به من فرمان داده است که گاهى بایستم و آرام باشم...».(6)
8- اعتماد به نفس:
خودباورى نیز عامل مهم تقویت اراده است. اگر انسان استعداد و قابلیتهاى خویش را بشناسد و باور کند که توان انجام خیلى از چیزها را دارد، در تصمیمگیرى خویش دچار مشکل نمىشود.
9- بهرهگیرى از سرگذشت انسانهاى با اراده:
خواندن سرگذشت انسانهاى با اراده، عامل تعیین کنندهاى در تقویت اراده است.
خواندن زندگینامه انسانهاى با اراده موجب مىشود که آدمی در برابر عواملى که موجب ضعف اراده مىشود، مقاومت نموده و عوامل تقویت اراده را تجربه کند، مثلاً یکى از عوامل موفقیت «پشتکار» است.
علامه امینى (ره) صاحب کتاب ارزشمند الغدیر جهت تدوین این کتاب به کشورهاى مختلف سفر کرد. یکى از سفرهاى وى به هندوستان حدود شش ماه طول کشید. پس از بازگشت از هند پرسیدند: هواى هندوستان چگونه بود؟ وى پس از اندکى تفکر پاسخ داد: به دلیل این که همواره سرگرم مطالعه بودم، نفهمیدم هواى آن جا در این مدّت چگونه بود!
مفسر کبیر قرآن، علامه طباطبایى، نمونهاى از افراد با اراده و مصمم است. او در پنج سالگى مادر و در نه سالگى، پدرشان را از دست مىدهند و راه معاش ایشان و برادرشان از کودکى، منحصر به زمین زراعتى در قریه شادآباد تبریز بوده است.
علامه طباطبایى به علت تنگدستى ناچار مىشود از نجف اشرف به ایران مراجعت نمایند و ده سال در همان قریه به کشاورزى اشتغال ورزند.(7) با این وصف ایشان با تلاش پیگیر توانست تفسیرى به رشته تحریر درآورد که به جامعیت آن، تفسیرى یافت نمىشود.
در کتاب رمز پیروزى مردان بزرگ از آیتالله جعفر سبحانى و سیماى فرزانگان از رضا مختارى داستانهاى زیادى از بزرگان نقل شده است.
توصیههاى کاربردى براى تقویت اراده :
1 - پیش از انجام هر کارى به جنبهها و آثار مثبت و منفى آن توجه کنید، زیرا با آگاهى از زیانها یا منافع، انگیزه براى ترک یا انجام کار بیشتر مىشود و به طور طبیعى اراده قوى مىگردد.
2 - همواره سعى کنید با خواستههاى نفسانى و عادتهاى ناپسند مبارزه کنید.
3 - همواره سعى کنید نماز خود را اوّل وقت بخوانید، حتى اگر مشغول نوشتن مطالبى باشید که فقط چند سطر یا کلمهاى از آن باقى مانده باشد یا با کسى مشغول صحبت کردن هستید، آن را رها کنید و خواسته و میل درونى خود را فداى اراده الهی سازید. انجام تکالیف و عباداتى همچون نماز در اوّل وقت و روزه و حج و جهاد و صدقه و انفاق مالى، باعث تقویت اراده مىگردند.
4 - همواره در مقابل سختىها و ناملایمات زندگى (کار و تحصیل و غیره) بردبار باشید و استقامت به خرج دهید.
5 - سعى کنید هر روز، در وقت معیّنى مثلاً صبحها، دقایقى را به ورزش و نرمش اختصاص دهید.
6 - نفس انسان، مخصوصا جوانان به خواب پس از نماز صبح تمایل دارد. جهت تقویت اراده با این میل نفسانى مبارزه کنید.
7 - کارى را که شروع کردید، با حوصله و دقت به پایان برسانید و از رها کردن یا سر هم بندى آن بپرهیزید.
8 - با رعایت بند اوّل این توصیه و مشورت با دیگران، در تصمیمگیرىها سرعت عمل داشته باشید. از وسواس و دودلى و امروز و فردا کردن دورى کنید.
9 - فکر خود را همزمان به چند کار مشغول نکنید. سعى کنید همواره توجه شما به یک کار معطوف گردد.
10 - تدبیر، نظم و انضباط را در همه امور زندگى خود جارى سازید. با برنامه ریزى دقیق و منطقى، کارهاى خود را پیش ببرید. در برنامهریزى جایى براى انعطاف و جایگزین کردن امورِ غیر قابل پیش بینى بگذارید.
زمان غذا خوردن، استراحت و خوابیدن، مطالعه و تفریح نمودن روى برنامه باشد. تجربه نشان داده افرادى که کتاب، لباس یا وسایل شخصى خود را در جاى منظمى نمىگذارند یا به وضع لباس و کفش و ظاهر خود توجه ندارند، به تدریج در عرصههاى مهم زندگى نمىتوانند تصمیم جدى بگیرند. اگر چنین وصفى در شما است، آن را تغییر دهید.
11- سعى کنید در همه کارها به ویژه امور تحصیلى، تمرکز حواس پیدا کنید و از طریق تمرکز حواس، اراده خود را تقویت نمایید.
پى نوشتها:
1. وجیهه آذرمى، معجزه اراده، ص 15.
2. همان، ص 17 - 18.
3. راز کامیابىها، ص 149.
4. وسائل الشیعه، ج 11، ص 123.
5. جعفر سبحانى، راز موفقیت مردان بزرگ، ص 99.
6. معجزه اراده، ص 46.
7. - علامه حسینى تهرانى، ص تابان، ص 39.
