آيا سجده براي غير خدا شرك است؟ اساسا سجده خانواده حضرت يوسف (ع) براي او چگونه توجيه و تفسير مي شود؟
سجده بر غیر خدا در صورتی شرک محسوب میشود که عبادت غیر خدا باشد، بنا بر این باید بررسی نماییم که آیا سجده مطلقاً عبادت میباشد و سجده ذاتاً عبادت است؟
عمل در صورتی عبادت محسوب میشود که:
اولاً، عمل در نظر عقلا صلاحیت اظهار عبودیت و بندگی را داشته باشد مانند: سجده، رکوع و قیام. البته در بین اعمال سجده با تأکید بیش تری دلالت بر عبودیت و ذلت عبد مینماید. اما عبادت بودن این اعمال و حتی سجده، ذاتی آنان نبوده و مشروط به شرطی است. شرط نیت سجدهکننده میباشد. اگر نیت سجده کننده عبودیت و بندگی باشد، سجده عبادت محسوب میشود . اگر نیت او مثلاً تمسخر شخص باشد ، سجده عبادت محسوب نمیشود. همینطور اگر صرفاً نیت احترام شخص باشد. پس برای این که سجده یا هر عملی عبادت باشد، دو نکته نیاز است:
1 - صلاحیت عمل برای اظهار عبودیت،(1)
2 - وجود نیت عبودیت در سجده کننده یا انجام دهنده عمل.(2)
تنها انجام سجده برای غیر خدا، دلیل بر شرک نبوده و ممنوع نمیباشد، بلکه از آیات قرآن جواز آن استفاده میشود، مانند دستور خداوند به فرشتگان به سجده برای آدم(3) . بدیهی است سجده فرشتگان به معنی خروج از بندگی خدا و شرک نیست. همچنین سجده یعقوب برای یوسف(ع) نیز به نیت عبودیت نبوده است.
سجده فرشتگان بر انسان که به دستور خداوند متعال بوده ،در حقیقت امتثال دستور الهی بوده است. خداوند برای این که مقام والای انسان - به عنوان خلیفة الهی - را بر فرشتگان روشن کند، دستور نهایت خضوع نسبت به او را صادر کرد . فرشتگان نیز به دستور مستقیم خداوند بر آدم سجده کردند . این نه تنها شرک نیست ،بلکه بندگی خداوند است. چنان که ابلیس که از سجده خودداری کرد، قرآن وی را متکبّر می‌نامد که از دستور الهی سرپیچی کرده است.
سرّ سجده ملائکه بر آدم(ع) آن بوده است که آدم خلیفة الله بوده و خداوند اسما و کمالات خویش را به وی تعلیم داده و او را به آن صفات متّصف ساخته و آینه تمام نمای خود قرار داده است. ملائکه در حقیقت به باطن آدم که حقایق الهی و کمالات آسمایی دارا بوده، خاضعانه سجده کردند. خضوع و سجده به حقیقت به خدا بر میگردد . از این رو اگر انسانی دارای چنین باطنی بوده و منزلت آسمایی والایی داشت (مانند ائمه معصومین )، میتوانیم از روی گرامیداشت باطن شریف و خضوع در برابر فردی که سراسر رنگ خدایی دارد، سجده کنیم.
همین نکته در ماجرای سجده بر یوسف(ع)نیز مطرح است که در قرآن فرمود:
"و رفع ابویه علی العرش و خرّوا له سجّدا، قال یا أبت هذا تاویل رؤیای من قبل قد جعلها ربّی حقا؛ (4) آن گاه پدر و مادر خویش را بر تخت نشاند . آنها به شکرانه (دیدار او)سجده کردند و یوسف گفت که این بود تأویل (و تعبیر) خوابی که از این پیش دیدم که خدای من آن خواب را محقق ساخت".
سجدهای که ممنوع است، سجده به عنوان عبادت است . عبادت مختص خدا است اما سجده به عنوان تحیت و اکرام بدون اعتقاد به ربوبیت مسجودله ، نه منع عقلی دارد و نه محذور نقلی. بنابر این سجده برادران حضرت یوسف از باب تکریم و تعظیم بوده و نظیر همان چیزی است که در ماجرای سجده فرشتگان بر آدم رخ داد .(5)
پی‌نوشت‌ها:
1. سید محمد حسین طبا طبایی ، المیزان، ج1، ص 124، نشر جامعه مدرسین، قم، بی تا .
2. ناصر مکارم ،تفسیر نمونه،ج1، ص 183 و ج10، ص 83،نشر دارالکتب الاسلامیه ، تهران، بی تا.
3. بقره(2) آیه 34 .
4. یوسف (12) آیه 100.
5. المیزان، ج1، ص 122، نشر پیشین .
