دوست گرامی! یكی از موانع سقوط انسان كه از نظر قرآن كریم، در ردیف نماز است، خدمت به خلق خداست. اساساً آیات نورانی قرآن بر انفاق و نماز به صورت توأمان تأكید می‌ورزد، به گونه‌ای كه در آیات متعدّدی، در كنار تأكید بر اقامه نماز، بر رسیدگی به مخلوقات و دستگیری از بندگان خدای تعالی پافشاری كرده است.

در همین ابتدا این نكته را خدمتتان عرض كنیم: این تقسیمی كه در ابتدای سوال خود انجام داده اید و حق خدا را در مقابل حق مردم قرار داده اید، تعبیر درستی نیست؛ زیرا كارهایی همانند دادن صدقه به مستمندان، مهربانی به خلق خدا و كمك به دیگران در راستای تقرب به خدای متعال می باشد و جزء حقوق الهی محسوب می شوند و منفعت این أعمال به خود انسان باز می گردد، منتها در بعضی اعمال، خود انسان فقط بهره مند می شود و در برخی دیگر علاوه بر خودش، دیگران هم از این أعمال شایسته، همانند كمك به دیگری، بهره مند می شوند.

جایگاه متعالی خدمت به خلق خدا در تعالیم دینی:

خدمت به خلق خدا، در فرهنگ تعالیم قرآن و عترت، ارزش و ثواب فراوانی دارد. حتّی در روایات، دستگیری از دیگران و گره گشودن از مردم، نسبت به برخی اعمال عبادی نظیر حج یا عمره مستحب، از ثواب والاتری برخوردار است. اما اعمال واجب كه حق الله است، به هیچ وجه اجازه نداریم آنها را در مقابل خدمت به خلق، بجا نیاوریم.

 ابان بن تغلب می‌گوید: از امام صادق علیه السلام شنیدم كه فرمودند: هركس خانه خدا را طواف كند، خداوند عزّ وجلّ شش هزار حسنه برای او می‌نویسد و شش هزار گناه از او می‌آمرزد و شش هزار درجه به وی عطا می‌فرماید و شش هزار حاجت از او برآورده می‌سازد. سپس فرمودند: «قَضَاءُ حَاجَةِ الْمُؤْمِنِ أَفْضَلُ مِنْ طَوَافٍ وَ طَوَافٍ حَتَّي عَدَّ عَشْراً». (1) گره‌گشایی از كار یك مؤمن، ده برابر این طواف فضیلت دارد!

اهل معرفت و اولیای الهی ارزش و فضیلت خدمت‌رسانی به مخلوقات را درك می‌كنند و از این جهت، اگر یك شبانه روز خدمت به خلق خدا نكنند، گویا گم كرده‌ای دارند. حتی مثلاً اهل دل، هنگام بارش برف و باران، نگران حیوانات در بیابان و مورچه‌ها هستند كه گرسنه و بی سرپناه نشوند، چه رسد به فكر انسان‌ها.

رابطه با خداوند و رابطه با بندگان او، دو بال پرواز:

آدمی برای صعود و پیشرفت معنوی و در واقع برای پرواز، محتاج دو بال است: بال اوّل: رابطه با خداوند و بال دوّم: رابطه با مردم .

كسی كه از رابطه با خداوند، منهای رابطه با مردم، بهره گیرد، مرغ یك بال است و نمی‌تواند حركت كند. چنانكه اگر با مردم رابطه داشته باشد و در برقراری رابطه با خداوند كوتاهی كند، قادر به پرواز و حركت نخواهد بود.

آیات بسیاری در قرآن كریم وجود دارد كه بر لزوم برقراری این دو رابطه یا برخورداری از این دو بال پرواز با جملاتی نظیر: «یقِیمُونَ الصَّلاةَ» و «مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ ینفِقُونَ» پافشاری دارد.(2) یعنی كسانی قصد دارند به سعادت و رستگاری دست یابند و در دنیا و آخرت تعالی و تكامل روحی و معنوی داشته باشند، باید اوّلاً از طریق نماز، روزه، حج، خمس، زكات و سایر واجبات و اعمال عبادی، با معبود خویش رابطه داشته باشند و ثانیاً به واسطه انفاق، با مخلوقات خداوند، رابطه برقرار سازند؛ یعنی هرچه دارند، برای خود و دیگران بخواهند و خدمت‌گزار خلق خدا باشند.

نكات پایانی:

1- دستورات دین مقدس اسلام هركدام در جای خود خوب و مناسب است و هر كدام اثر و نورانیت و كمال بخشی خاص خود را دارد. همان گونه كه سیری جای تشنگی را نمی گیرد و سیرابی جایگزین گرسنگی نمی شود، در تعالیم اسلام نیز نه خدمت به خلق جای نماز را می گیرد و نه نماز جایگزین خدمت به مردم می شود.

2- در مورد نمازهای مستحبی می توان گفت كه اگر با خدمت به مردم تعارضی داشته باشد به این معنا كه خواندن نماز مستحبی مانع انجام خدمت مهم و لازمی كه دیگری نمی تواند آن را انجام دهد و تنها از عهده من بر می آید در این صورت خدمت به خلق حق تقدم دارد.

3- به طور قطع هرگونه خدمت به خلق خدا هر چند به ظاهر ناچيز باشد موجب پاداش و ثواب است، چنان كه پيامبر اكرم(ص) فرموده‏اند: من رفع حجراً عن الطريق كتبت له حسنة ؛ هر كس سنگي را از راه مردم بردارد براي آن حسنه و ثوابي نوشته مي‏شود.(3) اما اگر اين خدمت از راه تعليم و هدايت ديگران باشد. ارزش فوق‏العاده‏اي دارد.

4- اقامه نماز، اهمیت به نماز شب، روزه، حج، عمره، مشهد و كربلا و به طور كلّی رابطه با خداوند متعال و اهل بیت سلام‌الله‌علیهم- بسیار مطلوب است و ثواب دارد، امّا كافی نیست و دوشادوش این رابطه، باید به اندازه توان به رابطه با مردم و خدمت به خلق خدا اهمیت داده شود. حتی از روایات فهمیده می‌شود كه ارزش و ثواب خدمت به خلق خدا، بسیار برتر و والاتر از اعمال عبادی نظیر حج و عمره است: «قَضَاءُ حَاجَةِ الْمُؤْمِنِ أَفْضَلُ مِنْ أَلْفِ حِجَّةٍ مُتَقَبَّلَةٍ بِمَنَاسِكِهَا».(4)؛ برآوردن حاجت مؤمن برتر است از هزار حج مقبول با همه آدابش.‏

پی نوشت ها:

1. ثقه الاسلام كلینی، الكافی، ج 2، ص 194، دارالكتب الاسلامیه، تهران:1365ه. ق.

2. بقره (2) آیۀ 3 و 83.

3.  پاینده، ابو القاسم، نهج الفصاحه، شماره 3018، تهران، دنیای دانش، 1382ش، 

4.  امالی، شیخ صدوق، ترجمه كمره ای، ص 237 ، انتشارات كتابخانه اسلامیه، 1362 ش.

توصیه های حضرت آیه الله فاضل رحمه الله بر اساس برداشت ایشان از آیات و روایات و نیز توصیه های اهل بیت به این نكات می باشد.

در روایات اهمیت بسیاری به كارگشایی و خدمت به مردم شده است (1) . دلیل توصیه بزرگان به این امر نیز بر اساس همین روایات است، از جمله :

 رَسُولُ اللَّهِ صل الله علیه و آله و سلم فرمود : أَيُّمَا مُسْلِمٍ خَدَمَ قَوْماً مِنَ الْمُسْلِمِينَ إِلَّا أَعْطَاهُ اللَّهُ مِثْلَ عَدَدِهِمْ خُدَّاماً فِي الْجَنَّةِ؛(2)

 هر  مسلماني كه به مردم مسلمان خدمت كند، خدا  از خدمتكاران بهشتي به او عطا فرمايد.

قَالَ الصَّادِقُ: وَ مِنْ صَالِحِ الْأَعْمَالِ الْبِرُّ بِالْإِخْوَانِ وَ السَّعْيُ فِي حَوَائِجِهِمْ وَ فِي ذَلِكَ مَرْغَمَةٌ لِلشَّيْطَانِ- وَ تَزَحْزُحٌ عَنِ النِّيرَانِ وَ دُخُولُ الْجِنَانِ؛ (3)

يكي از اعمال نيك خدمت به برادران است و اينكه در حوائج آن ها كوشا باشند. اين اعمال شيطان را از آدمي دور مي‏كند و از آتش دوزخ دور مي‏گرداند و وارد بهشت مي‏كند.

همان گونه كه در روایت اخیر  اشاره شد، خدمت به مردم ، منحصر به كار خاص و یا محدوده خاص نیست، بلكه تمام كارهایی را كه در راستای رفع حوائج مادی و معنوی بندگان خدا صورت پذیرد ، شامل می شود.

همچنین است نیكی به والدین كه در آیات و روایات اهمیت بسیاری به آن داده شده است.

قرآن می فرماید : وَ اعْبُدُوا اللَّهَ وَ لا تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئاً وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً(4)؛خدا را بپرستيد، و چيزي را با او شريك مگردانيد و به پدر و مادر احسان كنيد.

امر خداوند به احترام و نیكی به والدین بلافاصله بعد از امر به اطاعت از خویش، حاكی از اهمیت موضوع است.

امام صادق(علیه السلام) می‌فرماید:

«ارزشمندترین و با فضیلت‌ترین كارها سه چیز است كه عبارتند از: 1. نماز اول وقت، 2. نیكی و نگاه رحمت‌گونه به والدین، 3. جهاد در راه خدا».(5)

قرار گرفتن نیكی به والدین در ردیف نماز و جهاد در راه خدا، نشان دهنده ارزشمندی آن است. 

همچنین است نماز اول وقت كه این عمل نیز مورد سفارش اهل بیت است.این عمل دارای فضیلت زیاد و مورد تاكید اسلام است. پیشوایان دینی (ع) نماز خواندن در اول وقت را یكی از نشانه های شیعه بودن می دانند .

امام صادق ( علیه السلام ) فرمود: «فضیلت نماز در اول وقت بر آخر وقت , مانند برتري آخرت بر دنیا است ». (6)

پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: «هر شخصي به نماز اول وقت اهمیت بدهد، براي او شادماني  هنگام مرگ و برطرف شدن هموم و غصه ها و نجات از آتش جهنم را ضامن مي شوم ». (7)

امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود: « هیچ عملي بهتر از نماز نیست . نكند چیزي از امور دنیا مانع انجام نماز در اول وقت بشود » . (8)

موفق باشید.

پی نوشت ها :

1.حسن بن ابي الحسن ديلمي، إرشاد القلوب، انتشارات شريف رضي، 1412 هجري قمری، ج‏1، ص 142.

2. ثقة الاسلام كليني، الكافي، دار الكتب الإسلامية تهران، 1365 هجري شمسي، ج‏2، ص 207.

3. ‏ابوالفضل علي بن حسن طبرسي، مشكاة الأنوار،كتابخانه حيدريه نجف اشرف، 1385 هجري قمری، ص 82.

4. النساء(4) آیه 36.

5. الكافی، ج 2، ص 156.

6. محمدی ری شهری ، میزان الحكمه، دار الحدیث ، ج 2 ، ص 1643.

 7. همان . ص 1642.

 8 .همان .

یكی از توصیه های مهم  اسلام در مورد  همسایه و احترام  به آن و همسایه داری است. و از همسایه بد، بسیار نكوهش شده است.

اما راه هایی كه می توانید برای این همسایه بپیمایید را اشاره می كنیم:

نیكی به همسایه یكی از راه های جلب محبت او و دفع شر او از خود می باشد و لذا در باره نیكی به همسایه روایت داریم كه:

امام كاظم عليه السلام فرمودند:كانَ في بني إسرائيلَ رجُلٌ مؤمنٌ ، وكانَ لَهُ جارٌ كافِرٌ ، فكانَ يَرفُقُ بالمؤمنِ ويُولِيهِ المَعروفَ في الدُّنيا ، فلَمّا أنْ ماتَ الكافرُ بني اللّه ُ لَهُ بَيتا في النّارِ مِن طِينٍ ، فكانَ يَقيهِ حَرَّها ويَأتيهِ الرِّزقُ مِن غَيرِها ، وقيلَ لَهُ : هذا بما كُنتَ تُدخِلُ علي جارِكَ المؤمِن.(1)در ميان بني اسرائيل مردي مؤمن بود كه همسايه كافري داشت. او با آن مرد مؤمن رفتاري نرم داشت وبه وي نيكي مي كرد. وقتي آن كافر از دنيا رفت خداوند در دوزخ خانه اي گِلي برايش ساخت كه او را از گرماي جهنّم حفظ مي كرد و روزيش از غير دوزخ مي آمد. به او گفته شد: اين به سبب رفتاري است كه با همسايه مؤمنت داشتي.

همچنین رسولُ اللّه (ص) فرمودند:

1. أحسِنْ مُجاوَرَة مَن جاوَرَكَ ، تَكُنْ مؤمنا(2)با همسايه ات نيكو همسايه داري كن، تا مؤمن باشي.

2. ما زالَ جبرئيلُ عليه السلام يُوصِيني بالجارِ حتّي ظَنَنتُ أنَّهُ سَيُوَرِّثُهُ .(3)جبرئيل پيوسته مرا درباره همسايه سفارش مي كرد تا جايي كه گمان بردم بزودي او را ارث بَر [از همسايه اش ]خواهد كرد.

اما اگر نیكی و خوش رفتاری شما در او اثر نكرد، بررسی كنید ببینید علت بدی او در حق شما چیست و چه چیزی باعث بدی كردن او می شود ،و تا حد توان از چیزهایی كه آزار او را در پی دارد و یا زمینه آزار  او را مهیا می كند، دوری كنید.

و اگر باز فائده نداشت و هم چنان بدی می كرد ،باید ایشان را امر به معروف و نهی از منكر كنید، حال این كار می تواند توسط خودتان یا واسطه انجام شود ،و از او در خواست مراعات حال همسایگان را بنمایید.

 اگر باز هم بر بدی خود اصرار داشت، با استفاده از مراجع قانونی در مقابل شر و آزار هایش بایستید.

دو نكته را فراموش نكنید:

1. وقتی كه انسان درمشكلی گرفتار می شود ، تصور می كند كه این مشكل هیچ راه حلی ندارد ؛ ولی اگر بایك فرد باتجربه مشورت كند،راه حل هایخوبی پیدا می شود. پس از مشورت گرفتن غافل نشوید.

2. دعای "حرزیمانی" كه معروف است،صرف نظر از اعتبار سندش،دعای مجربی برای دفع ظلم است. این دعا دركتاب "صحیفه مهدیه"،تألیف سید مرتضی مجتهدی سیستانی،ازانتشارات نشر حاذق آمده است.

پی نوشت ها :

1. میزان الحكمه، محمدی ری شهری، انتشارات دارالحدیث، 13 جلدی، ج 2، ص 369.

2. همان، ص 391.

3. همان.

برادر عزیز!

یكی از چیزهایی كه در اسلام مورد تأكید قرار گرفته است صدقه دادن می باشد، به طوری كه صدقه دادن به عنوان بهترین درهای نیكی شمرده شده است. پیامبر عظیم الشأن اسلام (ص) در این رابطه می فرمایند:«خير أبواب البرّ الصّدقه»(1) بهترین درهای نیكی صدقه دادن است.

دوست عزیز!

صدقه انواع و اقسام مختلفی دارد، ولی آنچه مسلم می باشد این است كه هر كار خیر و خوبی صدقه می باشد. در این خصوص از پیامبر اكرم (ص) روایت شده كه می فرمایند:«كل معروف صدقه»(2) هر كار خوبی صدقه است.

اما در خصوص اینكه بهترین نوع صدقه چیست؟ در روایات تعابیر مختلفی وارد شده كه ما به آنها اشاره می كنیم:

1. صدقه دادن به اقوام و خویشاوندان نیازمند؛

در این باره از حضرت علی (ع) روایت شده كه از رسول خدا  (ص) پرسیده شد:«يَا رَسُولَ اللَّهِ أَيُّ الصَّدَقَةِ أَفْضَلُ- فَقَالَ عَلَي ذِي الرَّحِمِ الْكَاشِح‏» (3) ای رسول خدا! بهترین صدقه كدام است؟ فرمودند: بر اقوام نیازمند آن هم خویشاوندی كه با تو دشمنی می كند.

در این روایت حضرت(ص) تأكید دارند كه انسان نباید نسبت به حال اقوام نیازمند خود حتی كسانی كه رابطه خوبی با انسان ندارند كوتاهی كند. البته در كمك به خویشاوندان باید اولویت را در نظر گرفت، كه در این خصوص در روایتی  امام حسین (ع) از پیامبر(ص) روایت كرده كه می فرمایند: از كسي شروع كن كه مخارج آنها را تأمين مي‏كني. مادرت، پدرت، خواهرت، برادرت. سپس هر كه نزديكتر است.(4) در روایت دیگری پیغمبر (ص) می فرمایند: صدقه پذيرفته نيست در حالي كه يكي از اقوام و خویشاوندان محتاج باشد.»(5)

2. صدقه دادن چیزی، در حالی كه انسان آن را دوست دارد و به آن نیاز دارد؛

از پیامبر اكرم(ص) روایت شده كه: بهترين صدقه‏ها آنست كه هنگامي كه سالم و تنگدستي و اميد ثروت و بيم فقر داري صدقه بدهي نه آنكه بگذاري تا وقتي جان به گلو رسيد، بگویي: اين مال فلاني و اين مال فلاني، زيرا آنها متعلق به فلاني شده است.(6)

3. بهترین صدقه، صدقه زبان است؛

پیامبر اكرم (ص) می فرمایند: بهترین صدقه، صدقه زبان است كه با آن خون ها حفظ شود و امور ناگوار دفع گردد و نفعی به برادر مسلمان برسد.  (7)

4. فراگیری علم و دانش؛

از پیامبر(ص) روایت شده:بهترین صدقه آن است كه مسلمانی علمی را بیاموزد، سپس آن را به برادر مسلمانش یاد دهد.(8)

5. كمك و یاری به ناتوان؛

از امام كاظم (ع) روایت شده كه می فرمایند: كمك و یاری كردن به ناتوان بهترین صدقه است.

و اما در خصوص قسمت دوم سؤال شما:

در رابطه با صدقه مالی، همانطوری كه از روایات استفاده می شود و همینطور از روایتی كه از امام حسین(ع) برای شما ذكر كردیم؛ انسان باید در صدقه دادن از اقوام نیازمند خود شروع كند و به فكر كمك كردن به آنها باشد، البته از این نكته نیز نباید غافل بود كه اگر كمك مالی به صورت پنهانی صورت بگیرد كه به آبرو و شخصیت و كرامت افراد لطمه ای وارد نشود و آنها خدای ناكرده خجالت نكشند بهتر است. در رابطه با صدقه پنهانی نیز روایات متعددی وارد شده كه دلالت بر این مطلب دارند كه صدقه پنهانی بهتر از صدقه آشكارا است. بنا بر این رعایت كردن این نكته نیز در كمك كردن به دیگران لازم است.

موفق باشید.

پی نوشت:

1. پاینده، ابوالقاسم، نهج الفصاحه، تهران، دنیای دانش، چاپ چهارم، 1382، حدیث1508 ، ص470.

2.محمدی ری شهری، محمد، میزان الحكمه، دار الحدیث، چاپ اول ، ج2، حدیث10375.

3. بحار الانوار، ج71، ص103.

4. محمدی ری شهری، محمد، میزان الحكمه، ج2، حدیث10408، اولویه ذوی الرحم بالصدقه.

5. همان، حدیث10412.

6. پاینده، ابوالقاسم، نهج الفصاحه، حدیث406، ص231.

7. محمدی ری شهری، محمد، میزان الحكمه،  حدیث 10396.

8.همان، حدیث 10399.

در معارف اسلامی، انفاق مفهوم گسترده‌ای دارد، به معنی بذل نمودن و هزینه كردن هر چیزی است كه خداوند روزی انسان نموده است، اعم از مال، علم، قدرت، مقام و منصب، محبّت و...(1) بر این اساس هر مالی یا اقدامی برای حفظ آبرو و شخصیت خود یا دیگران هزینه شود، انفاق به حساب می‌آید(2).

همچنین است صدقه كه در روایات اسلامی، امور مختلفی به عنوان صدقه معرفی شده است:

بهترین صدقه آن است كه انسان در حال صحت و سلامت و در عین علاقمندی به چیزی آن را صدقه دهد(3).بهترین صدقه آن است كه از طرف فردی كه خود تنگدست است، در پنهانی به فقیر داده شود(4). بهترین صدقه، صدقه زبان است كه با آن خون ها حفظ شود و امور ناگوار دفع گردد و نفعی به برادر مسلمان برسد (5). بهترین صدقه آن است كه مسلمانی علمی را بیاموزد، سپس آن را به برادر مسلمانش یاد دهد (6). بهترین صدقه، حرف خوب است(7).

بر این اساس، اگر چه در بین مردم صدقه به معنی بذل مال، یعنی بذل نمودن و هزینه كردن مالی است كه خداوند روزی انسان نموده است اما در مفاهیم دینی، مفهوم انفاق و صدقه یكی بوده و شامل هزینه كردن هر چیزی است كه خداوند روزی انسان نموده است، اعم از مال، علم و.... می شود. هر كدام اگر برای خدا انجام شود، فرد را نزد خدا ماجور خواهد نمود.

اما فرق بین ثواب انفاق و صدقه، كه نوشته اید "صدقه 10برابر و انفاق 700 برابر پاداش دارد" ، در منابع روایی، روایتی بیانگر این فرق پیدا نكردیم. چنانچه مستندی دارید، بنویسید تا در فرصت بعدی بررسی شود.

پی‌نوشت‌ها:

1. مكارم شیرازی، تفسیر نمونه،دارالكتب الاسلامیه، ج1،ص105 تا 107.

2. تفسیر نمونه، ج 18، ص 136.

3. محمدی ری شهری، محمد، میزان الحكمه،دارالحدیث، ج 2، ح 10389.

4. همان، ح 10395.

5. همان، ح 10396.

6. همان، ص 328، ح 10399.

7. همان، ح 10401.

از نظر اسلام، درد دیگران داشتن، درد حمایت از مظلومان و محرومان و درد همدردی با دردمندان، از عالی‏ترین ارزش‏های انسانی است كه مؤمنان واقعی و انسان‏های راستین از آن برخوردارند. قرآن مجید در مورد پیامبر اسلام‏(ص)‏می‏فرماید: "براي شما پيامبري از خودتان آمد كه بر او دشوار است شما در رنج بيفتيد، به [هدايت‏] شما حريص، و نسبت به مؤمنان، دلسوز مهربان است".(1) ائمه اطهار(ع)همانند رسول اكرم‏ دردمند دیگران بودند و محرومان و مظلومان را فراموش نمی‏كردند. امام علی (ع) می‏فرماید: "آیا درباره‏خویش به این قانع باشم كه مرا امیرالمؤمنین بخوانند و در سختی‏های روزگار با مؤمنان شركت نداشته باشیم؟!".(2)

امام علی‏علیه‏السلام حتی نسبت به غیر مسلمانان این عاطفه و مهرورزی و دردمندی را اعمال می‏كرد. وقتی به حضرت گزارش دادند بعضی از سربازان معاویه به منزل زنان غیر مسلمان وارد شده و زیور را از آن‏ها ربوده‏اند،سخت ناراحت شد و فرمود: "اگر مرد مسلمانی بر اثر این قضیه، از شدت اندوه و تأسف بمیرد، ملامت ندارد، بلكه در نظر من چنین مرگی شایسته و سزاوار است".(3)

حضرت به فرماندار خود (عثمان بن حنیف) كه به مجلس عروسی و سفره رنگین دعوت شده بود، نامه‏ای می‏نویسد و او را توبیخ می‏كند، سپس می‏فرماید: "اگر بخواهم، همه چیز برای من فراهم است، ولی محال است كه مهار خودم را به دست هوای نفس خویش بدهم. من این جا شكم خود را سیر كنم، شاید در كوفه و شام و در یمامه كسی باشد كه به نان احتیاج داشته باشد. آیا من آن طور باشم كه شاعر می‏گوید و [مضمونش چنین است‏] : این درد تو را بس كه با شكم سیر بخوابی و در اطرافت شكم هایی گرسنه وجود داشته باشند".(4)

در فرهنگ اسلام واژه‏هایی مانند ایثار، احسان و فداكاری از جایگاه ارزشمندی برخوردار است. در حالی كه قرآن مجید انصار را برداشتن چنین اوصافی می‏ستاید و درباره آن‏ها می‏گوید: "انصار، مهاجران را بر خود مقدّم داشتند، هر چند خودشان فقیر بودند". (5)

در شأن نزول آیه مذكور ابن عباس می‏گوید: پیامبر اكرم (ص) روز پیروزی بر یهود بنی‏نضیر به انصار فرمود:"اگر مایل هستید، اموال و خانه‏هایتان را با مهاجران تقسیم كنید و در غنائم شریك شوید و اگر می‏خواهید، اموال و خانه‏هایتان از آن شما باشد و از غنائم چیزی به شما داده نشود". انصار گفتند: هم اموال وخانه هایمان را با آن‏ها تقسیم می‏كنیم و هم چشم‏داشتی به غنائم نداریم و مهاجران را بر خود مقدّم می‏شمریم.(6)

خداوند ایثار آن‏ها را ستایش كرده است. اگر هركس باید به فكر فقیران خود باشد، باید پیامبر به انصار می‏گفت: شما خودتان نیاز دارید و نباید به فكر مهاجران باشید.

صرف نظر از تعلیم آسمانی اسلام و تأكید بر دگردوستی و حمایت از محرومان، هم‏دردی با دیگران با سرشت بشر آمیخته شده است. كسانی كه از مصائب محرومان احساس ناراحتی نمی‏كنند و بی اعتنااند، از مزایای اختصاصی انسان بی نصیب‏اند.

بنی آدم اعضای یكدیگرند

كه در آفرینش زیك گوهرند

چو عضوی به درد آورد روزگار

دگر عضوها را نماند قرار

تو كز محنت دیگران بی غمی

نشاید كه نامت نهند آدمی

پس در شرایطی كه مردم مظلوم فلسطین و افغانستان نیازمندند، وظیفه انسانی و اسلامی حكم می‏كند كه به فكر آن‏ها باشیم و به حمایت از آن‏ها بپردازیم. البته این امر خطیر، نباید مسؤلان را از محرومان كشورمان غافل سازد ، بلكه اولویت دارند. رسیدگی به محرومان داخلی یك وظیفه ملی و دینی و انسانی است و حمایت و رسیدگی به محرومان خارج از كشور وظیفه دینی و انسانی است كه با یكدیگر تعارضی ندارند. مرزهای جغرافیایی، اصل تكلیف را ساقط نمی‏كند. پیامبر اكرم (ص) می‏فرماید: "كسی كه صدای مظلومی را بشنود كه از مسلمانان كمك می‏خواهد، ولی جواب او را ندهد، مسلمان نیست".(7)

آن كه استغاثه می‏كند، فرقی ندارد ایرانی باشد یا افغانی و یا فلسطینی. باید به او پاسخ متناسب داده شود.

این فكر كه هر مسلمان باید فقط به فكر خود و خانواده خود و هم وطن خود باشد ، نه تنها اندیشه صحیحی نیست ، بلكه چه بسا به صورت مستقیم و غیر مستقیم ازطریق دشمنان امت اسلامی كه از وحدت و همدلی مسلمانان واهمه دارند ، تبلیغ و ترویج می شود.

البته به این نكته هم باید توجه داشت كه اگر بعضی از هم‏وطنان در فقر به سر می‏برند، لزوماً ناشی از كمبود امكانات نیست، بلكه قسمتی از این موارد به سوءتدبیر و یا قصور مسئولان و حتی مردم برمی‏گردد.

پی نوشت ها:

1.توبه،آیه128.

2. نهج البلاغه، فیض الاسلام، نامه 45.

3. همان، خطبه 27.

4. نهج البلاغه، نامه 45.

5. حشر (59) آیه 9.

6. تفسیر نمونه، ج 23، ص 519.

7. اصول كافی، ج 3، ص 239.

انصاف یعنی ادای حق به دیگران، چنان كه دوست داریم حق ما  در همه موارد گفتاری و رفتاری ادا شود.

 فرقی بین آن با عدل و قسط وجود ندارد چرا كه امام علی (ع) در مورد آیه «ان‌الله یأمر بالعدل‌و الاحسان‌؛خدا به‌عدالت ‌و احسان ‌فرمان ‌می‌دهد» می­فرماید : العدل‌الانصاف ‌و الاحسان ‌التفضل‌؛ عدل‌، انصاف، و احسان‌نیكی‌كردن است‌‌. (1)

انصاف ‌به‌معنای‌عدالت، ‌و عدالت‌به‌معنای ‌انصاف‌نیز آمده ‌است‌. فرهنگ عمید، انصاف ‌را به‌عدل‌و داد معنا كرده ‌است‌. لسان‌العرب‌می‌گوید:

اَنْصَف ‌الرّجل ‌ای ‌عَدَلَ‌، یعنی ‌وقتی ‌گفته ‌می‌شود: مردی ‌انصاف ‌دارد، یعنی ‌به ‌عدالت‌رفتار كرد. پاره‌ای ‌از حقوق‌دانان‌بین‌عدالت ‌و انصاف‌‌تفاوتی ‌نمی‌بینند. (2)

برای اطلاع از نظر مسیحیان یا یهودیان به كتاب های شان رجوع كنید . در حیطه اخلاق اسلامی جوابگو هستیم،

ولی  جان‌رالز، اندیشه‌پرداز معاصر، در باره عدالت‌معتقد است‌: اندیشه ‌اساسی ‌در مفهوم ‌عدالت‌، انصاف ‌است. ‌(3)

در معنای‌عام‌بین ‌عدالت ‌و انصاف‌تفاوتی ‌نیست‌. انصاف‌به‌معنای ‌عام‌، مرادف ‌‌عدالت ‌به‌معنای‌عام ‌است‌. وقتی‌گفته ‌می‌شود: خدا را انصاف ‌بده، ‌یعنی ‌در رابطه خود و خدا آن‌چه‌را ‌باید، به‌جای ‌آور. وقتی ‌می‌گویند: داد مظلوم ‌را از ظالم‌بگیر، یعنی‌در باره این ‌دو، حق‌را انجام بده. (4)

موفق باشید.

پی نوشت ها:

1.بهشت اخلاق ، مهدی نیلی پور،3 جلدی ،انتشارات مرغ سلیمان،ج 1،ص 343.

2. امام علي بن ابي طالب عليه السلام، نهج البلاغه، 1 جلد، انتشارات دار الهجره ق‌، كلمات‌قصار 231،ص 509.

3. جعفری لنگرودی، دائرةالمعارف علوم انسانی، گنج دانش، تهران، 1363ش، ج2،ص 2‌.

4. رالز، عدالت و انصاف و تصمیم‌گیری عقلانی، ترجمه مصطفی ملكیان، نقد و نظر، ،1376ش 76 ،ص84.

پرسش گر گرامی، حرف هایی كه مردم نزدما امانت می گذارند و می گویند این حرف نزد شما امانت باشد و جایی مطرح نكن، نباید در جایی و نزد كسی مطرح كنیم حتی اگر آن فرد همسر ما و محرم اسرار ما باشد. چرا كه همسر محرم اسرار خود انسان است ،نه محرم اسرار بقیه. در ضمن برخی جاها همسر محرم اسرار خود انسان هم نیست و آن جایی است كه راز  انسان ،گناهانش باشد، انسان حق ندارد گناهانش را حتی با همسرش در میان بگذارد وفقط باید نزد خدا اعتراف كند.

و در اسلام  این موارد هم از مصادیق امانت داری محسوب می شود. و درباره امانت، در اسلام داریم كه پیامبر (ص) فرمودند:«لا ایمان لمن لا امانة له.(1) كسی كه امانت را رعایت نمی كند ایمان ندارد.»

پس در این موارد انسان باید امانت داری كند و حرفی را كه نزد او امانت است، به هیچ كسی حتی همسرش بازگو نكند.

پی نوشت :

1.علامه مجلسي، بحار الأنوار، مؤسسة الوفاء بيروت - لبنان، 1404 هجري قمری،ج 69، ص 198.

ثوابي كه به عنوان افطاري دادن به روزه داران در روايت وارد شده است، به او داده نميشود.

پيامبر(ص) در خطبۀ شعبانيه فرمود: «اي مردم! هر كس مؤمن روزه داري را در اين ماه افطاري بدهد، پاداش و ثواب آن نزد خدا مانند آزاد كردن يك بنده است و گناهان گذشتة او بخشيده ميشود».

از اين روايت استفاده ميشود افطاري دادن به روزه دار مؤمن داراي اين ثواب است. كسي كه روزه دار نيست، افطاري دادن به او صدق نميكند.

سير كردن مردم بسيار خوب است و ثواب دارد يا افرادي كه توان روزه گرفتن ندارند، غذا دادن به آنان نيز ثواب دارد

اینكه به فكر گرسنه ها و همسایگان هستید، بسیار خوب و ارزشمند است.

حدیثی كه  خواندید ، درست است ، ولی باید دید منظور از همسایه چیست ؟ حد و حدود همسایه چیست؟

با یك روایت حد همسایه را نقل می كنیم:

امام علي عليه السلام می فرماید: حَرِيمُ المَسجدِ أربعونَ ذِراعا ، و الجِوارُ أربعـونَ دارا مِن أربعةِ جَوانِبِها؛(1)

 حريم مسجد چهل ذراع است . تا چهل خانه از چهار طرف منزل همسايه به شمار مي آيند.

پس تا چهل منزل همسایه محسوب می شود . انسان اگر از بین آن ها بداند كسی گرسنه است، وظیفه اخلاقی او این است كه سعی كند گرسنگی آن ها را برطرف كند .

البته اگر می دانید در جاهای دیگری گرسنه هایی هستند ، اگر توانایی دارید و كمك كنید، بسیار خوب و پسندیده است .

پی نوشت:

1. شيخ صدوق، الخصال، دو جلد در يك مجلد، انتشارات جامعه مدرسين قم، 1403 هجري قمری، جلد2، صفحه 544.