هنگامي كه مسلمانان از «مكّه» به «مدينه» هجرت كردند، و اسلام پيوند و رابطه آن ها را با بستگان مشركشان كه در مكّه بودند قطع نمود ، پيامبر (ص) به فرمان الهي، مسئله «عقد اخوت» و پيمان برادري را در ميان آن ها برقرار ساخت.
به اين ترتيب كه ميان «مهاجران» و «انصار» (دو به دو) پيمان اخوت و برادري منعقد شد، و آن ها همچون دو برادر حقيقي از يكديگر ارث ميبردند؛ ولي، اين يك حكم موقت و مخصوص به اين حالت فوقالعاده بود، هنگامي كه اسلام گسترش پيدا كرد، و ارتباطات گذشته تدريجاً برقرار شد، ديگر ضرورتي براي ادامه اين حكم نبود.
آيه 6 سوره احزاب نازل شد و «نظام مؤاخات» را به طوري كه جانشين نََسَب شود، ابطال كرد، و حكم ارث و مانند آن را مخصوص خويشاوندان حقيقي قرار داد.
بنا بر اين، نظام اخوت و برادري، هر چند يك نظام اسلامي بود، (بر خلافنظام پسرخواندگي كه يك نظام جاهلي بود) اما ميبايست پس از برطرف شدن حالت فوقالعاده، ابطال گردد و چنين شد.(1)
توجه نماييد كه :
قتاده، سعيد بن جبير و ضحاك گويند: منظور همپيمان هاست. در دوران جاهليت، شخصي با ديگري پيمان بسته، ميگفت: خون من، خون تو، جنگ من، جنگ تو و صلح من صلح توست. من از تو ارث ميبرم و تو از من. من از تو محافظت ميكنم و تو از من. با اين پيمان يك ششم مال شخص، در موقع تقسيم ميراث، به همپيمانش تعلق ميگرفت - چنان كه ابو بكر با شخصي پيمان بست و از او ارث برد.
قرآن كريم نيز دستور داد كه بايد به همپيمان ها ارث داد. سپس اين حكم بوسيله:
«وَ أُولُوا الْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلي بِبَعْضٍ؛ (2 ) خويشاوندان بعضي به بعضي سزاوارترند» ، نسخ شد.
مجاهد گويد: منظور اين است كه بايد نصيب هم پيمان ها را از لحاظ كمك و محافظت، ادا كنيد و ارثي به آن ها تعلق نميگيرد، بنا بر اين آيه نسخ شده و مؤيد آن آيه «أَوْفُوا بِالْعُقُودِ» است (سوره مائده يعني به پيمان ها وفا كنيد) و همچنين خطبه پيامبر گرامي در روز فتح مكه. فرمود:
«هر پيماني كه در جاهليت، بسته شده، حفظ كنيد. اسلام بر شدت آن مي افزايد، ليكن پيمان تازهاي به وجود ميآوريد!».
عبد الرحمن بن عوف روايت كرده است كه پيامبر فرمود:
«هنگامي كه پسر بچهاي بودم، به اتفاق عموهايم شاهد پيماني بودم كه در ميان گروهي بسته شد. اكنون دوست نميدارم، شتراني سرخ مو بگيرم و آن پيمان را بشكنم» .
پي نوشت:
1. مكارم شيرازي ناصر، تفسير نمونه، ناشر دار الكتب الإسلامية، چاپ تهران، چاپ1374 ش،چاپ اول، ج17، ص 219 .
2. انفال (8 ) آيه 57 .
