گرچه مي توان هر دعايي را قرائت نمود. اما بهتر است از ادعيه مأثوره از معصومين (عليهم السلام) بهره مند شويم. ما در اين نوشتار به برخي از آنها اشاره مي كنيم:
دعاي آغاز تلاوت:
در روايات نقل شده كه امام صادق(ع) هرگاه قرآن را به دست مي گرفت، قبل از گشودن و تلاوت آن، چنين دعا مي كرد:
« اللَّهُمَّ إِنِّي أَشْهَدُ أَنَّ هَذَا كِتَابُكَ الْمُنْزَلُ مِنْ عِنْدِكَ عَلَي رَسُولِكَ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ وَ كَلَامُكَ النَّاطِقُ عَلَي لِسَانِ نَبِيِّكَ جَعَلْتَهُ هَادِياً مِنْكَ إِلَي خَلْقِكَ وَ حَبْلًا مُتَّصِلًا فِيمَا بَيْنَكَ وَ بَيْنَ عِبَادِكَ اللَّهُمَّ إِنِّي نَشَرْتُ عَهْدَكَ وَ كِتَابَكَ اللَّهُمَّ فَاجْعَلْ نَظَرِي فِيهِ عِبَادَةً وَ قِرَاءَتِي فِيهِ فِكْراً وَ فِكْرِي فِيهِ اعْتِبَاراً وَ اجْعَلْنِي مِمَّنِ اتَّعَظَ بِبَيَانِ مَوَاعِظِكَ فِيهِ وَ اجْتَنَبَ مَعَاصِيَكَ وَ لَا تَطْبَعْ عِنْدَ قِرَاءَتِي عَلَي سَمْعِي وَ لَا تَجْعَلْ عَلَي بَصَرِي غِشَاوَةً وَ لَا تَجْعَلْ قِرَاءَتِي قِرَاءَةً لَا تَدَبُّرَ فِيهَا بَلِ اجْعَلْنِي أَتَدَبَّرُ آيَاتِهِ وَ أَحْكَامَهُ آخِذاً بِشَرَائِعِ دِينِكَ وَ لَا تَجْعَلْ نَظَرِي فِيهِ غَفْلَةً وَ لَا قِرَاءَتِي هَذَراً إِنَّكَ أَنْتَ الرَّءُوفُ الرَّحِيمُ»(1)
« خدايا! همانا من گواهي مي دهم به اينكه اين، همان كتابي است كه از جانب تو بر پيغمبرت، حضرت محمّد بن عبدالله صلي الله عليه وآله و سلم نازل شده و (گواهي مي دهم كه) سخنِ گوياي تو بوده كه بر زبان پيغمبرت جاري شده؛ تو قرآن را از جانب خود، رهنموني براي خلق و ريسماني متّصل ميان خود و بندگانت قرار داده اي.
خدايا! من گشودم فرمان و كتابت را؛ اينك خداوندا! نگاه مرا در قرآن، عبادت؛ و خواندنم را، با انديشه؛ و تفكّرم را در آن، سبب عبرت قرار بده. و مرا جزو كساني قرار بده كه از بيان اندرزهاي تو در قرآن، پند گرفته و از نافرماني هايت، دوري جسته اند. (خدايا!) هنگام تلاوت و خواندنم، برگوشم مُهر مزن و بر ديدگانم پرده مگذار و قرائتم را خواندني كه در آن انديشه نباشد، مگردان؛ بلكه مرا توفيق عنايت فرما تا در آيات و دستورات قرآن بينديشم و به احكام و مقرّرات دينت، پايبند و عامل باشم. و (همچنين از تو درخواست مي كنم كه) نگاه مرا در اين كتاب، مايه غفلت؛ و خواندنم را، بيهوده قرار ندهي؛ زيرا به درستي كه تو مهربان و بخشايشگر هستي.»
دعاي بعد از تلاوت:
«ختم قرآن» به معناي خواندن يك دوره كامل قرآن است؛ وليكن در هنگام به پايان رساندن هر سوره يا حزب و جزئي، مي توان«دعاهاي ختم قرآن» را زمزمه نمود.
بر اساس روايات، يكي از جايگاه هاي استجابت و قبولي دعا، بعد از تلاوت و ختم قرآن است.
در روايتي از حضرت علي(ع) مي خوانيم:
« اغْتَنِمُوا الدُّعَاءَ عِنْدَ خَمْسَةِ مَوَاطِنَ عِنْدَ قِرَاءَةِ الْقُرْآنِ وَ عِنْدَ الْأَذَانِ وَ عِنْدَ نُزُولِ الْغَيْثِ وَ عِنْدَ الْتِقَاءِ الصَّفَّيْنِ لِلشَّهَادَةِ وَ عِنْدَ دَعْوَةِ الْمَظْلُومِ فَإِنَّهُ [فَإِنَّهَا] لَيْسَ لَهَا حِجَابٌ دُونَ الْعَرش» (2)
« پنج موقع را براي دعا و حاجت خواستن غنيمت شماريد:
موقع تلاوت قرآن، موقع اذان، موقع بارش باران، موقع جنگ و جهاد ـ براي شهادت در راه خدا ـ موقع ناراحتي و آه كشيدن مظلوم كه پرده و مانعي تا عرش ندارد.»
اما در خصوص دعاي بعد از تلاوت قرآن نقل شده كه امام علي(ع) بعد از پايان تلاوت، چنين دعا مي نمود:
«اللَّهُمَّ اشْرَحْ بِالْقُرْآنِ صَدْرِي وَ اسْتَعْمِلْ بِالْقُرْآنِ بَدَنِي وَ نَوِّرْ بِالْقُرْآنِ بَصَرِي وَ أَطْلِقْ بِالْقُرْآنِ لِسَانِي وَ أَعِنِّي عَلَيْهِ مَا أَبْقَيْتَنِي فَإِنَّهُ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِك»(3)
« خدايا! با قرآن سينه ام را وسعت بخش، و بدنم را در خدمت قرآن قرار ده، و ديده ام را به قرآن روشني بخش، و زبانم را به قرآن گويا فرما، و تا زنده ام در اين راه ياري ام كن؛ چرا كه هيچ نيرو و قدرتي نيست مگر از تو.»
امام صادق(ع) نيز بعد از تلاوت قرآن عرضه مي داشت:
« اللَّهُمَّ إِنِّي قَدْ قَرَأْتُ مَا قَضَيْتَ مِنْ كِتَابِكَ الَّذِي أَنْزَلْتَ فِيهِ عَلَي نَبِيِّكَ الصَّادِقِ ص فَلَكَ الْحَمْدُ رَبَّنَا اللَّهُمَّ اجْعَلْنِي مِمَّنْ يُحِلُّ حَلَالَهُ وَ يُحَرِّمُ حَرَامَهُ وَ يُؤْمِنُ بِمُحْكَمِهِ وَ مُتَشَابِهِهِ وَ اجْعَلْهُ لِي أُنْساً فِي قَبْرِي وَ أُنْساً فِي حَشْرِي وَ اجْعَلْنِي مِمَّنْ تُرْقِيهِ بِكُلِّ آيَةٍ قَرَأَهَا دَرَجَةً فِي أَعْلَي عِلِّيِّينَ آمِينَ رَبَّ الْعَالَمِينَ.»(4)
« خدايا! همانا من آنچه را كه از كتابت بيان نموده اي، تلاوت كردم؛ همان كتابي كه بر پيامبر راستگويت فرو فرستادي. پروردگارا! سپاس و ستايش، سزاوار توست. خداوندا! مرا جزو گروهي قرار بده كه حلال قرآن را، حلال و حرامش را، حرام شمرده و به محكم و متشابه آن، معتقد هستند. و قرآن را در گورم و هنگام حشر و زنده شدنم، انيس و مونسم ساز، و نيز مرا جزو كساني قرار بده كه به سبب تلاوت هر آيه اي، آنها را به والاترين مقامات (بهشتي) مي رساني و بر درجه آنان مي افزايي. به رحمتت اي مهربان ترين مهربانان!»
امام زين العابدين(ع) نيز در صحيفه سجّاديه دعايي عميق، مفصّل و بسيار آموزنده در مورد ختم قرآن دارند(دعاي چهل و دوم) كه با اين عبارات آغاز مي شود:
« اللَّهُمَّ إِنَّكَ أَعَنْتَنِي عَلَي خَتْمِ كِتَابِكَ الَّذِي أَنْزَلْتَهُ نُوراً، وَ جَعَلْتَهُ مُهَيْمِناً عَلَي كُلِّ كِتَابٍ أَنْزَلْتَهُ، وَ فَضَّلْتَهُ عَلَي كُلِّ حَدِيثٍ قَصَصْتَهُ...»
«اي خداي متعال! اين تو بودي كه به من سعادتِ ختم كتابت را بخشيده اي؛ كتابي كه آن را به عنوان نور نازل نمودي و آن را حافظ و نگهبان همه كتاب هايي كه نازل كرده اي قرار دادي و بر هر داستاني كه حكايت كرده اي، شرف و برتري داده اي...»
نكته پاياني اينكه سعي كنيم با اهداء «ثواب قرائت» به پيشگاه پيامبران، امامان عليهم السلام، شهيدان و امواتِ اهل ايمان از اجر مضاعف بهره مند گرديم. (5)
پي نوشت ها:
1. علامه مجلسي، بحارالانوار، بيروت، مؤسسه الوفاء، سال 1404 هـ ق، ج89، ص 207.
2. شيخ صدوق، أمالي الصدوق، تهران، كتابخانه اسلاميه، 1362ش، ص 110.
3. شيخ طوسي، مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، بيروت، مؤسسة فقه الشيعة، 1411ق، ج1، ص 323.
4. علامه مجلسي، بحارالانوا، بيروت، مؤسسه الوفاء، سال 1404 هـ ق، ج89، ص 207.
5. براي مطالعه بيشتر در اين موضوع ر.ك: احمدي، محمد ابراهيم، « دعاهاي آغاز و ختم قرآن در سيره معصومان(ع)»
فصلنامه فرهنگ كوثر، پاييز 1384، شماره 63 .
