احساس خجلت و شرمندگی در برابر خداوند نسبت به پیشینههای سوء خود از بهترین حالات روحی و معنوی و زمینه ساز توبه و جلب رحمت و عنایت پروردگار است. کسی که مرتکب معصیت شده و سپس از کار خود پشیمان شود، لازم است توبه نماید و از خدا طلب آمرزش کند. خداوند در قرآن می فرماید:
«قل یا عبادی الّذین اسرفوا علی انفسهم لا تقنطوا من رحمة الله أنّ الله یغفر الذنوب جمیعاً، إنّه هوالغفور الرّحیم.»(1)
بگو: ای بندگان من که (با گناه کردن) بر خود ظلم و ستم روا داشتید، از رحمت خداوند مأیوس و نا امید نشوید که خدا همه گناهان را می آمرزد.» و در آیه ای دیگر می فرماید: «توبوا الی الله جمیعاً» (2) هر گناهکاری دعوت به توبه شده است.
- توبه از هر گناهی(کبیره و صغیره) دو رکن اساسی دارد:
1- پشیمانی از گناه.
2- عزم بر ترک آن. امام علی(ع) می فرماید: «توبه به دل پشیمان شدن و به زبان آمرزش خواستن و به اندام ترک نمودن است».(3) بر این اساس می توان گفت:
حقیقت توبه، پشیمانی از گناه و قصد و عزم جدی برای ترک آن است. اگر کسی به این حالت دست یافت، حقیقت توبه در او محقق شده است. توبه هر گاه حقیقى و واقعى باشد و از اعماق جان برخیزد، واقعاً از گناهى که مرتکب شده، احساس خجلت و ندامت کند و خود را در پیشگاه خدا شرمنده ببیند و در صدد کسب رضاى حق تعالى باشد, مقبول درگاه احدیت واقع شده و آثار و برکاتش نمایان مى گردد. هر چند گناه کبیره یا بسیار باشد.
رسول اکرم فرمود:
«هر مرضی، دارویی دارد. داروی گناهان، استغفار و طلب عفو و آمرزش از خدا است».(4)
شاعر چه زیبا سروده:
غرق گنه ناامید مشو ز دربار ما که عفو کردن بود در همه دم کار ما
توبه حقیقی در کنار انجام کارهای خیر و خداپسندانه، گناهکار را از گناهان پاک کرده و توبه کننده را محبوب خدا می سازد:«اِنّ الله یحبّ التوابین»(5) خداوند توبه کنندگان را دوست می دارد.
بنابراین توبه راهکار خاصی جز پشیمانی از گناه و قصد و عزم جدی برای ترک آن ندارد. اما در عین حال توبه آداب خاصی دارد که باید آن را از مستحبات توبه دانست که عبارتند از:
1. غسل توبه؛
2. خواندن دو رکعت نماز؛
3. استغفار (درخواست بخشش)؛ گفتن هفتاد مرتبه« استغفر الله و اتوب الیه» بعد از نماز؛(6)
4. زمزمه دعاهای توبه؛
5. به سجده رفتن و قدری گریه کردن( هر چند به اندازه بسیار کمی باشد)؛
همچنین می توانید، در روز یکشنبه غسل کنید. وضو بگیرید و چهار رکعت نماز بخوانید. در هر رکعت پس از حمد، سوره قل هو الله را سه مرتبه و قل اعوذ برب الناس و قل اعوذ برب الفلق را یک مرتبه بخوانید، بعد از نماز هفتاد مرتبه استغفار کنید و آخرش بگویید: لا حول و لا قول الاّ بالله العلی العظیم، سپس این دعا را بخوانید: «یا عَزِیزُ، یا غَفّارُ، اغْفِر لی ذُنُوبِی وَ ذُنُوبَ جَمِیعِ الْمُؤْمِنینَ وَ الْمُؤْمِناتِ فَاًّنَّهُ لا یغْفِرُ الذُّنُوبَ اًّلاّ أنْتَ» پیامبر فرمود: هر کس از امت من این عمل را به جا آورد، از آسمان ندا میشود که توبه ات پذیرفته و همه گناهانت آمرزیده شد.(7)
درباره توبه می توانید کتاب هاى "قلب سلیم"و"گناهان کبیره" شهید دستغیب و کتاب "اخلاق عملی" از آیة الله مهدوى کنى و "معراج السعاده" از مرحوم ملا احمد نراقى را مطالعه کنید.
پی نوشت ها:
1. زمر(39) آیة 53.
2. نور(24) آیه 31.
3. محمد محمدي ريشهري، ميزان الحكمه، دار الحديث، 1416 ه.ق، ج 2، ص997، ماده «ذنب».
4. همان، ص997.
5. بقره (2) آیه 222.
6. ثقة الاسلام كليني، الكافي، دار الكتب الاسلاميه، طهران، 1365 ه.ش، ج 2، ص 435.
7. إقبال الأعمال، السيد علي بن طاوس الحلي، دار الكتب الإسلامية - طهران، 1367ه. ش، ص308.
