استاد

پرسشگر گرامي با سلام و سپاس از ارتباط تان با مركز ملي پاسخگويي به سؤالات ديني
این که به فکر تکامل روحی و ترقی معنوی و سیر و سلوک الی الله افتاده اید، توفیق بزرگی نصیب تان شده است. امیدواریم در تحصیل معارف الهی و عمل به دستورهای دینی، روز به روز موفق تر باشید.
دوست عزیر! همان طور که خودتان نیز اذعان کردید، پیدا کردن استاد اخلاق، کار آسانی نیست؛ چرا که در این راه، به هر کسی نمی توان اعتماد کرد و باید علاوه بر اسلام شناس بودن، مسیر را طی کرده باشند. انسان در این راه باید بسیار مراقب باشد که در دام شیادانی که به اسم عرفان و اخلاق دکان باز کرده اند، گرفتار نشود. علاوه بر این که این مرکز کسی را به عنوان استاد عرفان معرفی نمی کند.
هدف نهایی عرفان، کسب معرفت برای اصلاح نفس و تزکیه روح است. روشن است که وجود استاد و بهره مند شدن از راهنمایی های او کمک مؤثری به سالک می کند. راهنمایی های او در روند تهذیب نفس بسیار مؤثر و مفید است؛ اما نبود آن، مانع سیر و سلوک و اقدام برای تهذیب نیست. گر چه بسياري از ارباب سير و سلوك و علما و دانشمنداني كه در اين راه گام برداشته و تعليمات قرآن و سنت را راهنماي خويش قرار داده (نه كساني كه راه و روش از خود اختراع كرده و بدعت گذار باشند)، عقيده دارند كه رهروان كمال و فضيلت و تقوا و اخلاق و قرب الي الله بايد زير نظر استاد مسیر را طی كنند، ولي این بدان معنا نيست كه با نبود استاد خصوصي اخلاق، قرب الي الله كه هدف اصلي و نهايي سير و سلوك است، امكان حصول نداشته باشد. چه بسيارند كساني كه با استفاده از آيات قرآن كه بهترين و رساترين موعظه‏هاي اخلاق را در بردارد و نیز روايات اسلامي و كلمات بزرگان در كتاب‏هاي اخلاق و التزام عملي به آن‏ها، اين راه را پيموده و به مقامات والايي رسيده‏اند.
اگر انسان با خلوص نيت، عزم راسخ داشته باشد كه خود را به گونه‏اي تربيت كند كه خدا خواسته و پيامبر - صلي الله وعليه وآله - به آن دعوت كرده است، يعني بخواهد انسان الهي شود، در اين راه تلاش و كوشش نمايد و به وظيفه اسلامي خود عمل كند، مسلّماً به نتيجه كه قرب الي الله است، مي‏رسد. چنانچه در اين راه نياز به استاد باشد، خدا استادی را به او مي‏رساند. با وجود کتاب‏ها و تعالیم اخلاقی برگرفته از سخنان معصومین - علیهم السلام - و دعاهای ارزنده رسیده از آنان، گام‏های بسیار بلندی می‏توان در این زمینه برداشت. انسان می تواند با مطالعه آن کتاب ها و عمل کردن به احکامش و تقید و پایبندی دقیق به دستورات دین، به ویژه ترک گناهان و انجام واجبات، به خصوص اقامه نمازها در اول وقت، خود ر ادر معرض نسیم الطاف الهی قرار می دهد و از الطاف و رحمت های خاص خداوندی بهره مند گردد؛ چه آن که خود فرموده است: «وَ الَّذِینَ جاهَدُوا فِینا لَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَنا؛ (1) آنان که در راه ما کوشش کنند، قطعا آن ها را (برای رسیدن ) به راه ما هدایت می کنیم».
از آیت الله بهجت سؤال ‌‌شد که آیا در سیر به سوی خداوند، باید استاد داشت؟ با فرض نبودن استاد چاره چیست؟
فرمودند: "استاد تو، علم تو است. به آنچه می‌‌دانی، عمل کن، آنچه را نمی‌دانی، کفایت می‌‌شود." (2)
در دستور العمل دیگری فرمودند: چنانچه طالب (کسی که قصد و اراده سیر و سلوک دارد)، صادق باشد، ترک معصیت کافی و وافی است برای تمام عمر؛ اگرچه هزار سال باشد." (3)
بنا بر این، اگر واقعاً استاد خوبی نصیب انسان شود، بسیار سودمند خواهد بود؛ اما اگر دسترسی به استاد خوب و مطمئن نیست، باید سطح آگاهی دینی خود را بالا ببرد. و به آنچه دانسته است، عمل کند. اگر چنین کند، خداوند به تدریج آگاهی‏های او را افزون تر می‏سازد و خلأ استاد را پر می‏کند.
در پایان، مطالعه کتاب های ذیل را توصیه می کنیم:
1- معراج السعاده، نراقی.
2- چهل حدیث، امام خمینی.
3- پرواز در ملکوت ( ترجمه آداب الصلاة امام خمینی، مترجم سید احمد فهری.
4- اخلاق عملی، مهدوی کنی.
5- رساله لقاءالله، میرزا جواد ملکی تبریزی.
6- عرفان اسلامی، شهیدمطهری.
7- نامه‏ها برنامه‏ها، حسن زاده آملی.
8- اخلاق در قرآن، ناصر مکارم شیرازی .

پی نوشت ها :
1. عنکبوت (29)، آیه 69.
2. مؤسسة البهجه، بهجة القلوب، ویژه نامه اربعین رحلت ، ص 38 و 39.
3. همان.