پرسشگر گرامی با سلام و سپاس از ارتباطتان با این مرکز
قطعا دعا یکی از عوامل معنوی برای اصلاح امور و مؤثر در تعیین و تغییر سرنوشت انسان و استجابت دعا است . امّا توجه به چند نکته لازم است .
اول :
خدا بنده مؤمنش را دوست دارد . دعاها و حاجاتی را که دارد ، اگر برای بنده اش خیر و منفعت داشته باشد، اجابت می کند .امّا اگر مصلحت و منفعت مادی یا معنوی بنده اش در آن نباشد ، دعایش را اجابت نمی کند . راز عدم استجابت در رأفت و محبت خدا نسبت به بندگانش نهفته است. اما ما انسان ها که از باطن هستی و مصالح حقیقی خود و جهان بی خبریم، گاهی می‌پنداریم خیر و مصلحت ما در تحقق و برآورده شدن حاجتی یا دفع و رفع مشکل و مانعی است. بر اساس این پیش فرض وقتی می‌بینیم خواسته ما بر آورده نمی‌شود، رنجیده خاطر می‌شویم! در حالی که اگر حجاب از روی «حقیقت باطنی» عالم کنار رود و آینده و نتیجه برخی خواسته‌ها برای ما روشن گردد، از تقاضا و درخواست خود منصرف می‌شویم . خدا را شکر می‌کنیم که خواسته و حاجت جاهلانه ما را آن گونه که ما می خواستیم، بر آورده نکرده است.
گاهی انسان کاری را پیگیری می کند و با همه تلاشی که انجام می دهد، موفق نمی شود و به هدف خویش نمی رسد ،مثلا تصمیم جدی می گیرد که در فلان روز یا ساعت معینی در فلان مکان یا مجلس حضور داشته باشد. اما هر چه سعی میکند، توفیق پیدا نمیکند. ممکن است برای لحظات یا روزهایی از این جهت ناراحت شود، ولی بعدها شکر خدا می کند که خوب شد فلان کار برایم پیش آمد و من اصلا به آن سمت و سو حرکت نکردم، چون به خاطر فلان مانع اصلا نمی توانستم به مقصد برسم، یا ممکن بود فلان حادثه برایم پیش بیاید، و یا آن مکان و مجلس باب میل و شأن و شخصیت من نبود.
به همین صورت چه بسا اتفاق می افتد که معامله یا وصلت و ازدواجی را ما به خیر و صلاح خود می پنداشتیم ، ولی بعد از مدتی متوجه شویم که به نفع ما نبود یا برعکس.
ما انسان ها از آن جایی که از غیب و سرانجام کارها بی اطلاع هستیم، خیلی اوقات کارها یا برآورده شدن حاجاتی را صد در صد به نفع خود می پنداریم، در حالی که واقع امر این گونه نیست و یا بر عکس سختی ها، مصیبت ها و مشکلاتی را صد در صد به ضرر خود می پنداریم و حال آن که آنچه خداوند می داند و برای ما مقرر کرده است، به ضرر ما نیست. قرآن کریم می فرماید:
"و عسی ان تکرهوا شیئا و هو خیر لکم و عسی ان تحبوا شیئا و هو شرّلکم"(1) یعنی چه بسا چیزی را شما بد و ناگوار بدانید، در حالی که خیر شما در آن است یا چیزی را دوست داشته باشید و آن به مصلحت و منفعت خود بدانید، اما واقع امر این است که آن چیز به ضرر شما است.
از این رو خداوند چون خیر و صلاح واقعی بنده اش را می خواهد، حاجاتی را که به ضرر بنده اش می باشد، اجابت نمی کند، ولی بنده از روی بی اطلاعی خیال می کند خدا به خواسته هایش توجه ندارد.
دوم :
مصلحت یک عنوان عام است که شامل موارد بسیار متعدد و گوناگون می شود. مصلحت ها، گاهی معنوی و گاهی مادی است، گاهی مربوط به زندگی دنیوی و گاهی اخروی است. مثلاً یکی از مصالح مربوط به تأخیر افتادن در استجابت می شود . ممکن است خداوند مصلحت بداند با تأخیر انداختن اجابت دعا بنده اش همچنان با او ارتباط و راز و نیاز داشته باشد، در صورتی که اگر زود برآورده شود، ارتباط زود قطع شود.
خداوند همواره به خواست‌ها و نیازهای بندگان خود جواب مثبت می‌دهد . هیچ دستی را خالی برنمی‌گرداند چون کریم‌تر از آن است دستی را که به سوی او دراز شده ناامید برگرداند. از این رو در روایتی از امام صادق(ع) آمده:
«ما أبرز عبدٌ یده إلى الله العزیز الجبّار إلاّ استحیا الله عزّوجل أن یردّها صفراً حتى یجعل فیها من فضل رحمته ما یشاء، فإذا دعا أحدکم فلا یردّ حتى یمسح على وجهه و رأسه؛(2) هیچ بنده‌ای دست خود را به سوی خدای عزیز و جبران کننده دراز نمیکند. مگر این که خداوند حیا میکند که دست او را خالی برگرداند و چیزی از فضل و رحمت که می‌خواهد در آن نگذارد، پس هر گاه دعا نمودید، دست خود را به سر و صورت خود بکشید».
سوم :
گاهی دعا استجابت می شود اما ما به آن توجه نداریم . امیرمؤمنان(ع) می فرماید: «دیر اجابت نمودن خدا، تو را ناامید نکند که همانا بخشش، بسته به مقدار درخواست است. چه بسا در اجابت دعای تو تأخیر رخ دهد تا درخواست تو طولانی تر گردد و بخشش خدا کامل تر شود. چه بسا چیزی را خواسته ای ، همان را به تو نداده امّا بهتر از آن را در این دنیا یا آن دنیا به تو داده است و یا اصلا خیر و صلاح واقعی آن بوده که آن را از شما باز دارد. چه بسا چیزی را طلب نمودی که اگر به تو می داد، تباهی دین یا تباهی و ناراحتی های دنیای خود را در آن می دیدی». (3)
چهارم:
گاهی دعا اجابت می شود، اما خواسته انسان بر آورده نمی شود ؛ زیرا آنچه خداوند در عوض دعا برای بنده اش در نظر گرفته و می خواهد آن را در آخرت به بنده خود عطا کند، بسیار برتر از آن چیز هایی است که انسان از خدا خواسته است.
به گونه ای که اگر کسی بداند خداوند در عوض عدم اجابت دعا، چه پاداشی برای او در آخرت در نظر گرفته است، هرگز ناامید نمی شود. امام صادق(ع) می فرماید: «روز قیامت خداوند می فرماید: ای بنده من! مرا در دنیا خواندی و اجابتت را به تأخیر انداختم.( چون دوستت دارم خواستم عوض آن دعا در این جا چیزی به تو بدهم که به شدت محتاج آن هستی ) اکنون ثواب و پاداش تو چنین و چنان است. پس مؤمن آرزو می کند که ای کاش هیچ دعایی از او در دنیا اجابت نمی شد، تا عوض آن را در آخرت ببیند». (4)
پنجم :
از روایات استفاده می شود که هیچ دعایی بی اثر نیست و هر دعایی در دنیا و آخرت تأثیر مناسب خود را دارد، پس در واقع هر دعائی به اجابت می رسد، اما شیوه و شکل اجابت آن مختلف است.
امام سجاد(ع) می فرماید: «دعای مؤمن یکی از سه فایده را دارد:
یا برای او ذخیره می گردد تا در آخرت بهتر از آن چه در دنیا طلب کرده بود به او داده شود، یا در دنیا برآورده می شود و یا بلایی را که می خواست در دنیا به او برسد، از وی دور می کند». (5)
ششم :
حُسن ظن و اعتماد به خدا کلید بسیار از درهای قفل شده زندگی و خوشبختی‌ها است.به خداوند حُسن ظن و اعتماد داشته باشید. او نسبت به بندگانش بسیار مهربان است. خیر و سعادت را گاهی در قالب سختی‌ها و مشکلات ظاهر می‌سازد. گاهی در لباس آسایش و نعمت ها. خدا به علم نامحدود خویش می‌داند که صلاح و رستگاری چه کسی از بندگان مؤمنش در میدان مشکلات و مصایب نهفته است و کدام یک از آنان باید در رفاه و نعمت‌ها آن را جستجو کنند. پس باور داشته باشیم که در صورت انجام تکالیف و وظایفی که خداوند برای اهل بلا و مشکلات یا رفاه و نعمت‌ها قرار داده، هر وضعیتی برای ما پیش آید، خیر و خوشبختی ما در همان نهفته است.
هفتم :
سنت آزمایش خداوند و عدم استجابت یا دیر مستجاب شدن دعا ها . مورد امتحان و آزمایش قرار گرفتن انسان ،سنت ثابت و قانون تغییر نا پذیری است که همه بندگان خدا از بزرگ ترین انبیا تا کمترین افراد از آن مستثنا نشدهاند. چه بسا یکی از مهم ترین آزمایش های خداوند برای بندگان خوبی چون شما تاخیر در اجابت ها و سنجش میزان صبر و حسن ظن شما به خدا باشد.
عزیز گرامی ،اگر به اوصاف الهی توجه کنیم و به صفات پروردگار ایمان بیاوریم و بدانیم خداوند رئوف و رحیم است، در می‌یابیم که اگر خواسته‌های انسان بر آورده نمی‌شود، دلیلش بخل نیست. خداوند با توجه به کمال و سعادت و مصلحت انسان خواسته‌های او را اجابت میکند. در دعای افتتاح می‌خوانیم: «اگر حاجتم را دیر برآوردی، از سر نادانی بر تو عتاب کردم، در صورتی که تأخیر در اجابت حاجتم برایم بهتر بوده است، زیرا تو به فرجام امور آگاهی».
پس با توجه به نکات یاد شده ، خواسته ها و حاجات خود را با شرایط و مقدمات استجابت مکررا از خدا بخواه ، نتیجه را به خدا که امین انسان و مهربان تر از انسان نسبت به خودش است واگذار کن ، اگر خیر و صلاح شما در مستجاب شدن دعا به همان شکل و قالبی باشد که خواسته اید ، مستجاب می شود . اگر خیر و صلاح شما به گونه ای دیگر باشد ، خداوند مهربان خواسته ات را به گونه ای بر آورده می کند که مصلحت شما در آن است .
پی‌نوشت‌ها:
1. غافر (40) آیه 60.
2. ثقه الاسلام كليني، الكافي، دار الكتب الاسلاميه، طهران، 1365 ه.ش ، ج2 ، ص471.
3. نهج البلاغه،ترجمه فیض الاسلام ، نامه 31.
4. اصول کافی، ج 4، ص 247.
5.حسن بن شعبه البحراني، تحف العقول، مؤسسه النشر الاسلامي، قم، 1404 ه.ق ،ص202.
