پرسش 61 . آیا شیطان راه برگشت و توبه دارد؟

از چند جهت مى‏توان گفت: براى شیطان راه توبه و برگشت وجود ندارد: 1- قرآن مجید اعمالى را قابل توبه مى‏داند که از روى نادانى انجام گیرد: « اِنَّما التَّوْبَُْ عَلىَ ا&ِ لِلَّذِینَ یَعْمَلُونَ السُّؤَ بِجِهالٍَْ؛ پذیرش توبه بر خدا است نسبت به کسانى که از روى جهالت کار زشت انجام مى‏دهند» .238 در جاى دیگر فرمود: « پروردگارتان رحمت بر بندگان را بر خود نوشته (واجب کرده) که هر کس از روى نادانى کار زشتى انجام دهد، سپس توبه نماید و خود را اصلاح کند، او توبه‏پذیر و مهربان‏است» .239 منظور از جهالت، ندانستن نیست، بلکه عمل زشتى است که از روى طغیانگرى و عناد سر نزده باشد، بلکه از روى هوى و هوس انجام شده باشد. در روایتى از امام صادق علیه السلام نقل شده که « مقصود از جهالت، گناهى است که بنده خدا آن را انجام مى‏دهد که گر چه از حکم آن آگاه مى‏باشد، ولى آن‏گاه که تصمیم مى‏گیرد عمل خلافى انجام دهد، در واقع جاهل است« آن‏گاه حضرت به آیه‏اى که مربوط به حضرت یوسف علیه السلام است استدلال مى‏کند.240 قرآن مجید از یوسف علیه السلام یاد مى‏کند که به برادرانش گفت: « آیا به خاطر دارید ستمى را که بر یوسف و برادرش روا داشتید، در حالى که همگى نادان بودید؟»241 نادانى به معناى ناآگاهى آنان از زشتى ظلم نبود، بلکه همگى آن را مى‏دانستند، ولى دانستن در بازدارندگى آنان مؤثر نبود. گویى نسبت به زشتى کار خود ناآگاه بودند. خودخواهى و هوى و هوس مانند حسادت، میان آنان و زشتى عمل پرده ضخیمى پدید آورده بود.242 براین اساس شیطان که از روى طغیان و تمرد، نافرمانى خدا را کرد، راه توبه را روى خود بسته است. شیطان از خدا مى‏خواهد به او مهلت دهد تا دیگران را گمراه کند، نه این که به جبران گذشته بپردازد. »از آیات قرآن استفاده مى‏شود که شیطان بعد از انجام آن گناه و ایستادگى و لجاجت در برابر پروردگار، سعادت و نجات خود را در جهان دیگر به کلى به خطر انداخت، بنابراین، گناهان شیطان به حدى است که قابلیت توبه را از او سلب کرده و توبه او قابل پذیرش نیست و جایگاه ابدى او جهنم خواهد بود».243 2- یکى از شرایط توبه، جبران گذشته و اصلاح آن است و این امر براى شیطان قابل اجرا نیست، زیرا گناه او علاوه بر نافرمانى خدا، گمراهى بسیارى از مردم است. کسى که دیگران را گمراه کرد، اگر بخواهد توبه کند و توبه‏اش پذیرفته شود، باید همه آن‏ها را هدایت نماید. چگونه شیطان مى‏تواند افرادى را که در طول قرن‏ها به هر طریق گمراه کرده، هدایت کند؟!