پرسش 61 . آیا شیطان راه برگشت و توبه دارد؟
از چند جهت مىتوان گفت: براى شیطان راه توبه و برگشت وجود ندارد: 1- قرآن مجید اعمالى را قابل توبه مىداند که از روى نادانى انجام گیرد: « اِنَّما التَّوْبَُْ عَلىَ ا&ِ لِلَّذِینَ یَعْمَلُونَ السُّؤَ بِجِهالٍَْ؛ پذیرش توبه بر خدا است نسبت به کسانى که از روى جهالت کار زشت انجام مىدهند» .238 در جاى دیگر فرمود: « پروردگارتان رحمت بر بندگان را بر خود نوشته (واجب کرده) که هر کس از روى نادانى کار زشتى انجام دهد، سپس توبه نماید و خود را اصلاح کند، او توبهپذیر و مهرباناست» .239 منظور از جهالت، ندانستن نیست، بلکه عمل زشتى است که از روى طغیانگرى و عناد سر نزده باشد، بلکه از روى هوى و هوس انجام شده باشد. در روایتى از امام صادق علیه السلام نقل شده که « مقصود از جهالت، گناهى است که بنده خدا آن را انجام مىدهد که گر چه از حکم آن آگاه مىباشد، ولى آنگاه که تصمیم مىگیرد عمل خلافى انجام دهد، در واقع جاهل است« آنگاه حضرت به آیهاى که مربوط به حضرت یوسف علیه السلام است استدلال مىکند.240 قرآن مجید از یوسف علیه السلام یاد مىکند که به برادرانش گفت: « آیا به خاطر دارید ستمى را که بر یوسف و برادرش روا داشتید، در حالى که همگى نادان بودید؟»241 نادانى به معناى ناآگاهى آنان از زشتى ظلم نبود، بلکه همگى آن را مىدانستند، ولى دانستن در بازدارندگى آنان مؤثر نبود. گویى نسبت به زشتى کار خود ناآگاه بودند. خودخواهى و هوى و هوس مانند حسادت، میان آنان و زشتى عمل پرده ضخیمى پدید آورده بود.242 براین اساس شیطان که از روى طغیان و تمرد، نافرمانى خدا را کرد، راه توبه را روى خود بسته است. شیطان از خدا مىخواهد به او مهلت دهد تا دیگران را گمراه کند، نه این که به جبران گذشته بپردازد. »از آیات قرآن استفاده مىشود که شیطان بعد از انجام آن گناه و ایستادگى و لجاجت در برابر پروردگار، سعادت و نجات خود را در جهان دیگر به کلى به خطر انداخت، بنابراین، گناهان شیطان به حدى است که قابلیت توبه را از او سلب کرده و توبه او قابل پذیرش نیست و جایگاه ابدى او جهنم خواهد بود».243 2- یکى از شرایط توبه، جبران گذشته و اصلاح آن است و این امر براى شیطان قابل اجرا نیست، زیرا گناه او علاوه بر نافرمانى خدا، گمراهى بسیارى از مردم است. کسى که دیگران را گمراه کرد، اگر بخواهد توبه کند و توبهاش پذیرفته شود، باید همه آنها را هدایت نماید. چگونه شیطان مىتواند افرادى را که در طول قرنها به هر طریق گمراه کرده، هدایت کند؟!