پرسش 53 . آیا مىتوان از گناه خاصى توبه کرد و از گناهان دیگر توبه نکرد و یا نسبت به آنها بىاعتنا بود؟
برخى از معتزله، تبعیض در توبه را منکر شدهاند. ابو هاشم در این باره مىگوید: اگر انسان از گناهى نادم و پشیمان گردد، باید از همه گناهان نادم و پشیمان باشد. از تصمیم برترک بخشى از گناهان مىتوان فهمید که در او، حالت ندامت نسبت به هیچ گناهى پیدا نشدهاست، و گرنه، جهت ندارد که نسبت به برخى منصرف و به برخى دیگر متمایل باشد.218
قاضى عبدالجبار با یک مثال چنین استدلال کردهاست: اگر انسانى از پیمودن راهى به خاطر این که در آن راه درنده است، سرباز زند، آیا امکان دارد راه مشابهى را که در آن نیز وجود درنده قطعى است بپیماید یا غذایى را به خاطر مسموم بودنش ترک کند، ولى مشابه آن را بخورد؟!219
محقق طوسى این سخن را مورد نقد قرار داده مىگوید: گناهان از نظر قبح درجات و مراتبى دارند. ندامت از یک گناه بزرگ که پى آمد ناگوارتر و عقوبت شدیدترى دارد، سبب نمىشود که انسان از گناه کوچک که پىآمد کوچکترى دارد نیز نادم و پشیمان گردد.220
از نظر روانشناسى، در تصمیمگیرى انسان انگیزهها مؤثرند. چه بسا کسى به خاطر حفظ آبرو گناهى را ترک مىکند اما این انگیزه و سبب در گناه دیگر وجود ندارد. افرادى هستند که هرگز حاضر نمىشوند انسان بىگناهى را به قتل برسانند، ولى گناهان دیگر را انجام مىدهند.
از آیات و روایات نیز مىتوان تبعیض پذیرى توبه را استفاده کرد. قرآن مجید مىفرماید: « کَتَبَ رَبُّکُمْ عَلىَ نَفْسِهِ الرَّحْمََْ أَنَّهُ مَنْ عَمِلَ مِنْکُمْ سُؤً بِجِهالٍَْ ثُمَّ تابَ مِنْ بَعْدِهِ وَ أَصْلَحَ فاًّنَّهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ؛ پروردگارتان رحمت را بر خود نوشته است که اگر کسى از شما از روى نادانى کار بدى را انجام دهد، سپس از آن توبه نماید و خود را اصلاح کند (خداوند او را مىآمرزد). خدا آمرزنده و مهربان است».221
به حسب ظاهر با توجه به نکره بودن کلمه « سو ء » اگر کسى از یک بدى توبه کرد، توبهاش پذیرفته مىشود.
در روایتى مىخوانیم: خدا به حضرت داوود علیه السلام خطاب کرد: اگر بنده مؤمن من گناهى را انجام دهد، سپس از آن توبه نماید و هر موقع آن گناه را یاد کرد، حالت شرم او را فراگیرد، او را مىبخشم.222 در اینحدیث، محور یک گناه است و این که اگر از آن توبه کند، بخشیده مىشود. هرگز نمىگوید بخشیدن آن در گرو توبه از سایر گناهان است. البته در برخى از روایات براى پذیرفته شدن توبه شرایطى ذکر شده که مىفهماند توبه از یک گناه در گرو ترک دیگر گناهان و انجام بخشى از فرائض است، مانند روایتى که از امام على علیه السلام در حقیقت استغفار نقل شده،223 ولى حتماً این روایات مربوط به مرتبه کامل توبه است، همانطورى که علامهمجلسى براین مطلب تصریح کرده است.224
