اخلاق در خانواده

اگر نارضایتی ایشان مبتنی بر دلایل منطقی و درست باشد، به لحاظ اینکه این سفر موجب آزار و اذیت ایشان شده است مانع درک زیارت امام حسین‌ علیه‌السلام خواهد بود.
رضایت همسر در زیارت اربعین

پرسش:

خانم بنده رضایت نمی‌دهد به زیارت اربعین بروم آیا رضایت ایشان در این موارد شرط است؟ امکان حضور ایشان نیست زیرا هم بیماری دارد و هم ما با کاروان همکاران به‌صورت مجردی قرار است عازم شویم.

پاسخ:

مقدمه:

در آیینه روایات برای زیارت اهل‌بیت علیهم‌السلام فضایل و ثواب اخروی و پاداش و کرامت‌های دنیوی زیادی ذکر شده که محاسبه آن از توان هرکسی جز خدا خارج است. در روایتی آمده است: «مَنْ أَتَی قَبْرَ الْحُسَیْنِ علیه‌السلام عَارِفاً بِحَقِّهِ کَتَبَهُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ فِی أَعْلَی عِلِّیِّینَ؛ (1) هر کسی نزد قبر ابی عبدالله علیه‌السلام حاضر شود و قبر آن حضرت را بامعرفت زیارت کند، خداوند نام و مقام و منزلت این زائر را در اعلی‌علیین ثبت می‌کند».

متن اصلی:

پرهیز از آزار:

 گاهی موانعی وجود دارد که ما را از بهره‌مندی این فیوضات الهی دور می‌کند. از آن جمله زائر در حالی که حق‌الناس بر عهده دارد و دیگران از او ناراضی هستند، به زیارت امام معصوم علیه‌السلام برود. این در حالی است که امامان معصوم علیه‌السلام بیشترین اهتمام را درباره حق‌الناس داشته و در این زمینه هیچ‌گاه کوتاهی نکرده‌اند. پس نخست باید پیکره زیارت را از آفت «حق‌الناس» پیراست، آنگاه به زیارت شتافت. فراموش نکنیم بزرگ‌ترین «حق‌الناس»، آزار و اذیت و ظلم به خانواده است. پیامبر صلی‌الله علیه و آله فرمود: «خَصْلَتَانِ لَیسَ فَوْقَهُمَا مِنَ الشَّرِّ شَی ءٌ الشِّرْکُ بِاللَّهِ وَ الضَّرُّ لِعِبَادِ اللَّه؛ (2) دو خصلت ناپسند است که بدتر از آن‌ها نیست: شرک به خدا و آزار بندگان خدا». ایشان در روایتی دیگر می‌فرمایند: «مَنْ آذَی مُؤْمِناً وَ لَوْ بِشَطْرِ کلِمَهٍ جَاءَ یوْمَ الْقِیامَهِ مَکتُوباً بَینَ عَینَیهِ آیسٌ مِنْ رَحْمَهِ اللَّهِ وَ کانَ کمَنْ هَدَمَ الْکعْبَهَ وَ الْبَیتَ الْمُقَدَّسَ وَ قَتَلَ عَشَرَه آلَافٍ مِنَ الْمَلَائِکه؛ هر که مؤمنی را اذیت کند، اگرچه با یک کلمه باشد، روز قیامت وارد محشر می‌شود در حالی که بر پیشانی‌اش نوشته است: آیساً من رحمه اللَّه؛ ناامید از رحمت پروردگار و چنین شخصی مانند آن‌کسی است که خانه کعبه و بیت‌المقدس را خراب نموده و ده هزار نفر از ملائکه را کشته باشد». (3)

بررسی موانع:

 اگرچه دلایل مخالفت همسرتان با سفرتان را کامل بیان نکرده‌اید، اما به نظر می‌رسد بیماری همسرتان و همراهی شما با دوستان تان مهم‌ترین دلیل سفر شما بدون خانواده است. اگر ایشان خود به جهت عذری که دارند توان تشرف به زیارت حضرت سیدالشهدا را ندارند نباید بدون دلیل موجه، مانع تشرف شما به کربلا شوند. در خصوص دلیل دومی که مطرح کردید یعنی سفر مجردی شما با کاروان همکاران، اگرچه خوب است؛ اما خودتان بهتر می‌دانید که الزامات زندگی متأهلی با زندگی مجردی متفاوت است. یکی از آن‌ها، سفرهای غیرضروری است که به صورت مجردی و با دوستان و همکاران اتفاق می‌افتد فردی که خانواده تشکیل داده است، در تمام برنامه‌های زندگی باید همسر را نیز ببیند و همراه بودن او را نیز در برنامه لحاظ کند؛ بنابراین این دلیل با توجه به این توضیح کوتاهی که بیان شده قابل‌قبول نیست.

تلاش برای همراهی:

ممکن است یکی از دلایل شما برای تنها سفر کردن این باشد که روحیه ایشان با سفر پیاده‌روی اربعین سازگار نیست. بسیار حساس هستند و از نظر ایشان همه امور باید روال مشخص و منظمی داشته باشد و در این سفر هیچ هیچی روال مشخصی ندارد. از این‌رو بنا دارید که به‌تنهایی سفر کنید. این حرف اگرچه تا حدی درست است و کسی که چنین روحیه و سبک زندگی داشته در این سفر به او سخت خواهد گذشت؛ اما اگر همسرتان را نیز در این سفر با خود همراه کنید، علاوه برکات زیادی که دارد، تجربه همین نکته‌ها هم می‌تواند گام بزرگی در مسیر رشد و تربیت خودتان و همسرتان باشد.

یادگیری مهارت‌ها:

ممکن است برخی از افراد تصور کنند به خاطر این سختی‌های این سفر بهتر است خانواده را با خود همراه نکنند بگویند سفر اربعین جای زن و فرزند نیست. اگر بخواهیم به دور از هرگونه قضاوت در این باره سخن بگوییم باید بگوییم اگر ما باشیم و این استدلال، باید بگوییم این افراد یاد نگرفته‌اند با خانواده و فرزندان شان چگونه در هر شرایطی به‌خوبی زندگی کنند و لازم است در این زمینه مهارت کسب کنند.

ممنوعیت اذیت کردن:

 مواردی از قبیل آنچه ذکر شد می‌تواند زمینه آزار و اذیت از هرکدام از زوجین را فراهم کند؛ یعنی شوهر به دلایل غیرمنطقی و عذر ناپذیرفتنی از همراه بردن همسر در سفر اربعین امتناع کند و یا زن علی‌رغم وجود دلیل منطقی برای عدم توان همراهی‌اش با شوهر در این سفر، مانع سفر زیارتی مرد خود شود. هرکدام که باشد، رفتار و گفتارش موجب آزار دیگری خواهد شد که نتیجه‌اش ناراحتی و اندوه او می‌شود. طبق برخی روایات محزون کردن انسان مؤمن بدون دلیل، قابل جبران نیست. پیامبر خدا صلی‌الله علیه و آله: «مَن أحْزَن مُؤمنا ثمّ أعطاهُ الدُّنیا لم یَکُنْ ذلکَ کَفّارتَه و لم یُؤْجَرْ عَلَیهِ؛ هر که مؤمنى را اندوهناک سازد و سپس دنیا را به او بدهد، گناهش بخشوده نمی‌شود و در برابر آن پاداشى نمی‌بیند». (4)

ترک سفر:

بر این اساس اگرچه رضایت همسر شما برای سفر زیارتی اربعین از نظر شرعی لازم نیست، اما نارضایتی ایشان در بهره‌مندی شما از فیوضات معنوی این سفر مؤثر هست. نارضایتی ایشان اگر مبتنی بر دلایل منطقی و درست باشد، مثل‌اینکه تنها می‌ماند و می‌ترسد، می‌تواند به لحاظ این‌که این سفر موجب آزار و اذیت ایشان شده است مانع درک زیارت امام حسین‌ علیه‌السلام باشد. ازاین‌رو برخی از بزرگان در پاسخ به این پرسش که اگر مردی به سفر برود (اعم از زیارتی و غیر آن) که با این کار همسر و فرزندان او در این چند شب که تنها می‌مانند می‌ترسند و سبب اذیّت شدن آن‌ها می‌شود، این سفر چه حکمی دارد؟ پاسخ داده‌اند اگر سفر مستحب است به خاطر زن و فرزند ترک کند. (5)

نتیجه:
با توجه به توضیحاتی که عرض شد صرف سفر مجردی شما با همکاران دلیل منطقی برای عدم همراهی ایشان نیست. اگر مانع دیگری نباشد، همراهی با خانواده در این سفر زیارتی اولویت دارد و شما نباید به‌تنهایی سفر کنید؛ اما در خصوص دلیل دیگر یعنی بیماری همسرتان؛ اگر شرایط بیماری همسر شما به‌گونه‌ای است که ایشان به جهت بیماری امکان شرکت در این سفر زیارتی را ندارند، نباید مانع سفر زیارتی شما باشند و اگر علی‌رغم ناتوانی ایشان برای همراهی شما، بازهم مخالفت می‌کنند، اگرچه رضایت ایشان برای سفر زیارتی اربعین ازنظر شرعی لازم نیست، اما اگر نارضایتی ایشان مبتنی بر دلایل منطقی و درست باشد، به لحاظ اینکه این سفر موجب آزار و اذیت ایشان شده است مانع درک زیارت امام حسین‌ علیه‌السلام خواهد بود. اگر دلایل مخالفت ایشان منطقی نیست، می‌توانید از یک واسطه‌ای در بین بستگان و آشنایان که همسرتان او را قبول دارند و حرف‌های ایشان در تصمیم همسرتان مؤثر است، کمک بگیرید تا با همسرتان صحبت کنند و ایشان را متقاعد نمایند و در هر صورت اگر راضی نشدند، مدارا کنید و از این سفر صرف‌نظر نمایید که اجرش بیشتر خواهد بود.

کلمات کلیدی:

زیارت، اربعین، حق‌الناس، مشاهد مشرفه، پیاده‌روی، آداب زیارت، اخلاق در خانواده.

منابعی جهت مطالعه:

1. زیارات، سید محمد حسینی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران.

2. ادب فنای مقربان (شرح زیارت جامعه کبیره)، عبدالله جوادی آملی، انتشارات اسراء.

3. آداب کوى جانان (آداب زیارت حسینى علیه‌السلام)، عبدالحسین امینی؛ ترجمه محسن رجبى، نشر مشعر.

4. مهارت‌های همسرداری: ابراهیم امینی.

پی‌نوشت‌ها:
1. شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، مؤسسه نشر اسلامی، قم، 1413 ه ق، ج 2، ص 581.

2. محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، مؤسسه الوفاء بیروت - لبنان، 1404 ه.ق، ج 74، ص 137.

3. شیخ مفید، الإرشاد فی معرفه حجج الله على العباد، قم - ایران: المؤتمر العالمی لألفیه الشیخ المفید، ج 1، ص 35.

4. محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج 72، ص 152.

5. ر ج:  سایت آیت الله مکارم شیرازی.

اگر به خاطر شیوع بیماری در خانواده اختلاف افتاد چه باید کرد؟
اگر به خاطر شیوع بیماری در خانواده اختلاف افتاد چه باید کرد؟
اخلاق سلامت و بهداشت، اختلافات خانوادگی، اخلاق در خانواده، شیوه مواجه با انسان لجوج

در این شرایط بحرانی که لازم است به توصیه های پزشکی عمل کنیم اگر دیگران (اعضای خانواده یا اقوام) با ما هم نظر نبودند و خواستند مراعات نکنند با آنان چگونه رفتار کنیم؟ اگر به خاطر شیوع بیماری در خانواده اختلاف افتاد چه باید کرد؟

پاسخ اجمالی:

دین مبین اسلام علاوه بر سفارش‌های مؤکد اخلاقی بر رعایت نکات بهداشتی، توصیه‌های جدی به حفظ احترام خانواده نیز دارد؛ ازاین‌رو در مواردی که با خانواده یا اطرافیان بر سر رعایت نکته یا نکات بهداشتی اختلاف ایجاد بشود، باید مسیری پیموده شود و برخوردی در پیش‌گرفته شود که به هر دو توصیه اخلاقی، عمل شده باشد. بهترین راه برخورد، ریشه‌یابی علت مخالفت خانواده با رعایت مسائل بهداشتی و توافق بر رعایت راهکارهای قطعی بهداشتی از مسئولان رسمی کشوراست. در این صورت اختلافات خانوادگی کم می‌شود و عمل به توصیه‌ها هم ممکن خواهد شد. در مرحله بعد، تذکرات محترمانه و متعدد از سوی واسطه‌های دلسوز و مورد اعتماد خانواده است که حتماً راهگشا خواهد بود. در صورت اصرار بر عدم رعایت بهداشت و لجبازی خانواده، وظیفه اخلاقی ما، رعایت انفرادی مسائل و دوری از بحث و کدورت با افراد خانواده است. در این مسیر از دعا و تأثیر شگرف آن نیز نباید غفلت شود.

پاسخ تفصیلی:

رعایت بهداشت فردی و اجتماعی در اسلام مطلوب و موردتوجه است. از طرفی عدم رعایت مسائل بهداشتی نوعی خودکشی است و به‌حکم قرآن: «لاتُلقُوا اَنفُسَکُم اِلی التَهلُکه»«خودتان را به هلاکت نیفکنید. (1)» و به دلیل قاعده‌ای که همه عاقلان بدان معتقدند که عبارت است از «وجوب دفع ضرر محتمل»، لازم است انسان به‌طورجدی نسبت به رعایت توصیه‌های بهداشتی اهتمام بورزد. اطاعت از تشخیص کارشناسان بهداشتی و صالح بی‌غرض، مانند اطلاعت از فتوای فقیهان صاحب صلاحیت، لازم و ضروری است. از طرف دیگر کانون خانواده و حفظ احترام و ارتباط خانوادگی و دوری از اختلاف و کدورت و درگیری نیز از امور لازم و سفارش شده در منابع دینی است. انسان نباید اجازه دهد اختلاف‌نظرها، باعث ایجاد کدورت، کینه و اختلاف در خانواده شود؛ بنابراین باید راهی توصیه شود که به هر دو هدف مهم رسید و به خاطر یکی، دیگری فدا نشود.

برای مواردی که بیماری فراگیری ایجادشده، رعایت نکات بهداشتی اولویت دارد، هرچند تفاوت سلیقه‌ها و نظرات بین نزدیکان و خانواده‌ها نیز وجود دارد.

برای جلوگیری از اختلافات خانوادگی لازم است مواردی رعایت شود که در ذیل به آن‌ها اشاره خواهیم کرد:

ریشه‌یابی اختلافات:

کمتر کسی است که جانش برایش عزیز نباشد یا دوست داشته باشد مریض شود. اگر در خانواده‌ای بر سر رعایت مسائل بهداشتی اختلاف‌نظر بود و نخواستند توصیه‌های بهداشتی را رعایت کنند، باید ابتدا یک ریشه‌یابی و بررسی در علت مخالفت‌ها بشود. چرا یک فرد یا برخی از اعضای یک خانواده نمی‌خواهند برخی مسائل را رعایت کنند؟ به عبارت ساده‌تر حرف حسابشان چیست و چه دلیلی دارند؟ شاید پاسخ این مخالفت‌ها در این نکته باشد: در ایام بحرانی که یک بیماری واگیردار در شهرها فراگیر می‌شود، از افراد مختلف، توصیه‌های بهداشتی مختلفی به انسان می‌رسد، هرکسی چیزی می‌گوید. به تعداد پزشکان و متخصصان، نظرات مختلف و توصیه‌های درمانی ارائه می‌شود، یکی داروی گیاهی و دیگری داروهای شیمایی را توصیه می‌کند. در این میان بازار شایعات داغ می‌شود و بسیاری از مردم متحیر و سرگردان می‌شوند برخی در این وادی به حساسیت زیاد و وسواس گونه می‌رسند و هر چه می‌شنوند، عمل می‌کنند و توقع دارند دیگران هم عمل کنند. برخی استرس، فشار روانی و ناامیدی به دیگران تزریق می‌کنند که این هم پسندیده نیست. درنتیجه یکی از دلایل این مخالفت‌ها به علت زیادی توصیه‌ها و مخلوط شدن توصیه‌های دقیق و غیردقیق است.

راه‌حل‌های عملی:

یکم: توصیه مهم ما این است که در این موارد با خانواده تفاهم کنید. باید به‌قدر یقینی و قطعی که عبارت است از توصیه‌های بهداشتی وزارت بهداشت، اکتفا کنیم. این تفاهم تکلیف همه را معلوم می‌کند. در بیماری‌های مسری اتفاق‌نظر روی مراقبت‌های پیشگیرانه است؛ مانند قرنطینه خانگی، عدم مسافرت، بهداشت دست و دهان، پرهیز از حضور غیرضروری در مکان‌های عمومی. اگر روی این موارد که کم است و رعایتش سخت نیست، تفاهم کنید می‌توانید اختلافات را کاهش دهید.

دوم: راه‌حل دیگر استفاده از عقل جمعی عقلای خانواده و آشنایان است. اگر علی‌رغم رعایت توصیه بالا، باز فردی یا افرادی از خانواده تخلف می‌کنند یا بی‌حوصلگی می‌کنند یا برخی توصیه‌های قطعی را رعایت نمی‌کنند، باید از راه‌های مختلف به آن‌ها تذکر محترمانه داد. ابتدا خودمان تذکر می‌دهیم و گفتگو می‌کنیم. اگر دیدیم به حرف ما گوش نمی‌کنند، از بزرگ‌ترهای خانواده و فامیل و ریش‌سفیدان و عقلای خانواده درخواست می‌کنیم که تماس بگیرند و با افراد متخلف صحبت کنند و نصیحت کنند. قرآن نیز توصیه به تذکر کرده و فرموده: «وَ ذَکرْ فَإِنَّ الذِّکرى‏ تَنْفَعُ الْمُؤْمِنین‏‏» و پیوسته تذکر ده، زیرا تذکر مؤمنان را سود مى‏بخشد (2).

سوم: اگر اصرار بر عدم رعایت نکات قطعی و بدیهی بهداشتی داشتند و هیچ تذکر و واسطه‌ای هم کارگشا و مفید نیفتاد، آخرین مرحله از برخورد، رعایت انفرادی و دوری از کدورت، بحث‌وجدل و اختلاف است. اگر اصرار بر روش اشتباه خود داشتند، شما خودتان مشغول رعایت نکات بهداشتی باشید و از فرد یا افراد خاطی کناره‌گیری کنید و کار را به جدل و دعوا نکشید. بیش از این وظیفه‌ای ندارید.

توجه به دعای خیر:

در موارد شیوع بیماری‌های واگیردار توصیه اکید به دعا، توسل به خدا و اهل‌بیت (علیهم‌السلام) شده است. امام کاظم (علیه‌السلام) در این مورد فرمود: «به‌درستی دعا سپری نجات‌دهنده است و بلاهایی که به‌صورت قطعی در سرنوشت انسان ثبت‌شده را نیز برطرف می‌کند» (3).

نتیجه:

با توجه به سفارش‌های مؤکد دینی بر رعایت نکات بهداشتی و احترام خانواده، در مواردی که رعایت نکات بهداشتی ایجاد اختلاف خانوادگی می‌کند، بهترین راه برخورد، ریشه‌یابی علت مخالفت خانواده و تفاهم بر رعایت راهکارهای قطعی بهداشتی از مسئولان رسمی است. در مرحله بعد تذکرات محترمانه و متعدد از سوی واسطه‌های دلسوز راهگشا خواهد بود. در صورت اصرار و لجبازی، وظیفه اخلاقی، رعایت انفرادی مسائل و دوری از بحث و کدورت با افراد خانواده است. در این مسیر از دعا و تأثیر شگرف آن نیز نباید غفلت بشود.

پی‌نوشت‌ها:

  1. سوره بقره، آیه ۱۹۵
  2. سوره ذاریات، آیه ۵۵
  3. شیخ حر عاملى، وسائل الشیعة، مؤسسه آل البیت (علیهم‌السلام)، قم، چاپ: اول، 1409 ق، ج ۷، ص ۴۰

 

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:

  1. مفاتیح الحیات، عبدالله جوادی آملی
  2. امربه‌معروف، محسن قرائتی
  3. اخلاق کاربردی، محمدتقی اسلامی

کلمات کلیدی:

اخلاق سلامت و بهداشت، اختلافات خانوادگی، اخلاق در خانواده، شیوه مواجه با انسان لجوج